Zaman zaman sıkça duyduğumuz, paylaşılan ve hatta bazen düşüncelerimizi şekillendiren sözler vardır. Bunlardan biri de ''Coğrafya kaderdir'' sözüdür.
İbn Haldun'a atfedilen bu söz, coğrafyanın insanların kaderini belirlediğini öne sürer. Ancak, gerçekten de İbn Haldun'un bu sözü söylediğine dair sağlam bir kanıt yok. Mukaddime'de de böyle bir ifade açıkça belirtilmemiş. Bazıları bu ifadeyi Aristotales gibi farklı tarihî figürlere kadar atfetse de, asıl kaynağı net olarak saptamak zor.
Ancak, konumuz bu sözü söyleyenin kim olduğundan çok, sözün yarattığı etkisi. Doğduğumuz yeri ve coğrafi konumumuzu, kaderimizin bir parçası olarak kabul etmemiz gerektiğini iddia eden bir söz. Ancak, gerçekten de kaderimizi belirleyen tek etmen coğrafyamıdır?
Bana göre, değil.
Kuşkusuz coğrafyanın insan hayatı üzerinde büyük bir etkisi olduğu yadsınamaz. Ancak, bu etkiyi de kadere bağlamak ne kadar gerçekçi. İklim, toprak yapısı, su kaynakları ve diğer coğrafi faktörler, yaşam tarzımıza yansıyan bu etkileri insanın kaderi ile bağdaştırmak, insan iradesini ve çabasını göz ardı etmek anlamına gelmez mi?
Bir coğrafyada doğmak elbette ki belirli imkanlar ve zorluklarla gelir. Ancak, insanın çabası, iradesi ve yetenekleri de kendi kaderini belirlemede etkili bir rol oynar.
Bir örnek üzerinden gidelim; Ortadoğu. Bölgede yaşananlar, kan, gözyaşı, savaş ve çatışmalar, gerçekten de sadece coğrafyanın bir sonucu mu? Ya da bu durumlar, demokrasi eksikliği, hukukun zayıflığı, adaletsizlik ve şeffaflık sorunlarından mı kaynaklanıyor?
Buralardaki zengin yeraltı kaynaklarını insanların refah seviyesini artırmak için kullanamamak, zenginleşmeyi, adaleti sağlayamamak kaderden mi kaynaklanıyor? Bu işin kolayına kaçmaktan başka bir şey değil.
Bana göre, her toplum kendi kaderini kendi belirler. Coğrafya kaderdir denen yerlerin en önemli sorunu gerçek anlamda demokrasinin, hukuğun, adaletin, şeffaflığın olmamasıdır.
Bulundukları coğrafyada karar vericilere etki edebilecek ve nasıl bir yaşam sürdürmek istediğini belirleyecek olan insandır.
''Coğrafya Kaderdir'' deyip bunu kabullenmek, arabesk bir yaklaşımdan öteye gitmez. Coğrafya insan kaderini belirlemez. Asıl faktör insanın iradesidir.