Diyarbakır il merkezinin 40 km. Güneydoğusunda Bismil ilçesi, Bismil İlçesine 10 km. mesafede de Üçtepe Höyüğü bulunmaktadır.
Bu Üçtepe Höyüğü, eski adı Kerh ya da Kerh-i Dicle olan Üçtepe köyündedir. Göksu Çayı'nın batı kıyısında ovaya hâkim durumdaki bu höyük 200 x 180 metre genişlik ve 44 metre yüksekliktedir.
Üçtepe Höyüğü bu özelliğiyle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde günümüze kadar kazı çalışması yapılan Höyüklerin en büyük çaplı höyüklerden biridir. Buranın eski adı Tuşha yada Tuşhan olduğu düşünülmektedir.
DİCLE VADİSİNİ ELE GEÇİRMEK İÇİN SAVAŞTILAR
Günümüzden 4.000 yıl önce (M.Ö.2000) Asurlular ile Huriler arasında Dicle ovasının paylaşımı ve Mezopotamya üzerinde egemenlik kurma amacıyla sürekli savaşlar meydana geliyordu.
Bu nedenle Asurlular şimdiki Üçtepe Köyünde halen büyük bir kısmı tepe altında bulunan büyük bir saray inşa ederek burayı Hurilere karşı yapacakları saldırılarda ileri üs karakolu olarak kullandılar.
Bu sarayın adı Tuşpa'dır ve Asur Kralı Banibal tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir.
DİYARBAKIR'DAKİ İNGİLİZ KONSOLOSU KEŞFETTİ
Diyarbakır’ın Bismil İlçesi Üçtepe Höyüğünde sarayın bulunması, 1865 yılında Diyarbakır’daki İngiliz Konsolosu J.Taylor'un, Üçtepe Höyüğünde yaptığı kazıda Asurca yazılı iki Dikilitaş'ı bulması ile başladı..
İngiltere’nin Diyarbakır Konsolosu J.Taylor, bulduğu bu dikili taşları alarak Dünyaca ünlü en büyük müze olan British Museum'a götürmüş ve halen bu kitabelerin orada sergilendiği belirtilmektedir.
III. SALMANASAR'IN KURH MONOLİTİ
İşte bu dikili taşların müzede sergilenmesi ile dünyanın gözü Bismil ilçesine çevrildi. Bunun üzerine İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Ana Bilim Dalı Profesörlerinden Veli Sevin’in başkanlık ettiği 12 kişilik bir kazı heyeti ilçeye gelerek bu höyükte kazı ve incelemelere başladı.
Yapılan 4 kazı sonucunda 1989 yılında dünyanın harikalarından sayılan, 6 metre kalınlığında ve adı tarihte Tuşpa olarak geçen büyük bir Asur Sarayının kalıntıları bulundu.
Yine bu kazılarda Huriler, Asurlular, Romalılar ve Helenistik çağa ait birçok altın, bronz heykeller, çeşitli paralar, cam eşyalar ve çok sayıda tarihi eserler de bulundu.
Bulunan bu eserler halen Diyarbakır Müzesinde sergilenmektedir. Ancak daha önce bulunan dikili taşlar (Kitabeler) ne yazık ki ülkemize getirtilememiştir.