Ayşegül Yaşar
Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa ve Siverek ilçesinde yaşayanlar, konuşma dilinde en çok 'ma'' edatını kullanıyor.
Yazı dilinden farklı her yöreye özgü olan lehçeler ve şivelerin şekillenmesinde kültürler ve geleneklerin de rolü bulunuyor. Diğer dillerle de etkileşim içinde ortaya çıkan şiveler, lehçelerin kullanımı günümüz de çok da kullanılmıyor.
Diyarbakır'da yeni neslin hemen hemen tamamının kullanmadığı, ancak, yaşı 50'nin üzerinde olanların kullandığı Diyarbakır ağzında en çok ''ma'' edatı kullanılır.
''ma'' İlgi çeken ve tepki gösterilen olay, durum karşısında kullanılan sözcüklere eklenen edat.
MA NE OLMİŞ, MA NİYE NEYDİİİ
Diyarbakır'da konuşma dilinde yer alan sözcüklerin başında gelen ''ma'' edatının nereden geldiği bilinmezken, edat uzun yıllardır kullanılıyor. geliyor. Hemen hemen her cümlede yer alan ''ma'' edatı Diyarbakır'ın yanı sıra Mardin, Şanlıurfa ve Sivrek ağızlarında da kullanılan sözcüklerden.
Diyarbakır lehçesinde yer alan ve çoğu özel olan sözcükler, özellikle Arapçada, Farsçada, Kürtçede, Türkmencede, Kafkas dillerinde benzeri olan ancak alfabemizde bulunmayan özel seslerle ortaya çıkıyor. Bundan dolayı sesli ve sesiz harflerin söyleminde farklılık gösterir.
Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı sitesinde, ençok kullanılan ''ma'' edatı şöyle tanımlanmıyor:
''Diyarbakır, Mardin, Urfa, Urfa-Siverek ağızlarında kullanılan “ma” edatı genellikle “fakat, ama, e ama, ya ama, tamam ama, nedir ki, ne ki, işte, e işte, e tamam işte, da, de…” vb. anlamlara gelen, cümle başında, cümle sonunda ve cümle içerisinde tek başına kullanılabildiği gibi, bazı ek ya da kelimelerle birleşerek de kullanılıyor.''
Eski Türkçeden günümüze kadar taşınan ve çeşitli şekillerde kullanılan birçok dil malzemesi bulunmaktadır. “ma” edatı da bunlardan sadece biridir. Yazı dilinde bir karşılığı olmayan bu edat kullanıldığı cümlelere göre çeşitli anlamlar kazanmaktadır. “Ma” edatı cümle başında, bir cümlenin sonunda ya da iki cümleyi birbirine bağlamakta kullanılmaktadır. “Ma/me” edatı, Eski Türkçe pekiştirme edatıdır. “Me” şeklindeki kullanımı düşmüş, günümüzde Eski Türkçenin bir devamı olarak, Diyarbakır, Mardin, Urfa, Urfa-Siverek ağızlarında “ma” şekliyle yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
''DİYARBAKIR AĞZI MİZAHA MALZEME EDİLMEMELİ''
Diyarbakır ağzının komedi ve mizah malzemesi yapılmaması gerektiği belirten DİTAV web sayfaında şu bilgilere yer veriliyor:
''Günümüzde çok az sayıda Diyarbakırlının evinde yaşı 55 – 60‘ın üzerinde olanlar tarafından konuşuluyor. Yeni Nesil bu lehçeyi sadece tatlı bir Mizah gibi algılıyor. Ne Yazık. Diyarbakır’ı hiç bilmeyen, görmeyen bazı sanatçılar bu kelimeleri kullanıp sanki Komedi veya Mizah yapıyormuş gibi algılıyorlar. Fakat kendilerinin düştüğü komik durumun farkında bile değiller.''
MA'DAN ÖRNEKLER
Fakat, ama, tamam ve işte gibi kelimelerin başında ya da sonunda kullanılan ma edatının kullanıldığı bir kaç örnek:
''Ma niye neydiii, ma ne olmiş, ma ben ölmişem, ma gidiyem, ma geliyem, ma uyiyem, ma xerdır, (hayırdır) ma hani, ma hoştır, ma pistir, ma geli, ma nerde, ma heç oli (olur mu hiç), oynamisen ma, otirmisen ma, vs.'' ''