İngilizce'de de olan bu özellik vurguyla soru sorma anlamına geliyor. Yani geldin mi? Değil geldiiin ? şeklindedir.
Diyarbakır dört kapi
Git bak o yar ne yapi
Beni gördüğü zaman
Başka küçeye sapi
Diyarbakır türkülerine bir örnektir bu dörtlük. Aslında kültürel birçok faktör var bu dörtlükte. Diyarbakır Şivesi'ne güzel bir örnek her şeyden önce. “Ne yapıyor? ” yerine kısaca “ne yapi?” daha kestirme değil midir? Ayrıca Diyarbakır Şivesi'nde kelimenin sonunda “ı” harfi varsa “i”ye dönüşür (kapi).
Kapı ne diye merak ederseniz şehrin çevresindeki surların (eski dildeki kullanımıyla bedenlerin) kapıları bunlar. Dağkapı, Yenikapı, Urfakapı, Mardinkapı.
Son olarak “küçe” sokak demek. Eskiden kimse sokak demezdi, ama şimdi “küçe” deseniz çok az kişi anlar.
Diyarbakır şivesini Diyarbakırlı Kadri Göral şiirinde çok güzel örneklemiş. Hep birlikte bakalım bu şiire…
Oğlum Ehsan
oğlum Ehsan!
ana heyran nasılsan?
ne haldasan?
biz seni aramasah sormasah
sen bizi ne arisan ne de sorisan
sen ne hersiz bir evlatmişsan
bemırad olmiyasan
hahın(xaxın) kızınan gezisen dolaşisan (hah:el alem demek)-(xax; el alem demek)
edemisen anan mektup yazasan?
heç Allah'tan korhmisan bizi merakta bırahisan?
dünegin dayın oğli hüsen gelmişti ankara'dan
getmişem sağlık haberin ondan almişam
seni belediye otobozunda görmiş bir kıznan
sözlüm diye bahsetmişsen o kızdan
bir de yüzüg tahmişsan barmağan
niye oğlum sen anasız kalmişsan
sansahan evlenmağa kahmişsan? (sansahan: kendi kendine)
hüsen'e dedim ki;
"hüsen! hele birezım kızi anlat" (birezım: biraz)
dedi ki:
"ne anlatayım deyza, ay parçası bemıraza" (bemırda)
gülende güller açi
ağliyanda incinen mercan saçi
bele güzel ne görülmiş ne duyilmiş
hak teala öz nurundan yaratmis.
Devam edecek( Ehsan! niye sen hırıf olmişsan)
Diyarbakır Şivesi (2)
Sıddık Algül
Ehsan! niye sen hırıf olmişsan
böyükleren danışmadan evlenmağa kahmişsan
kardaşından da mi ibret almisan?
getti bir tango kız getirdi
ne kendisi rehet etti
ne de bizi rehet ettirdi
kız da kız olaydı üregım yanmazdı
ele zaif ele zaif ki
ayni çırtik Eso'ya benzidi
çirpi gibi bacaği
emin ağanın ayağı gibi ayaği
çamaşır tokacı gibi de elleri vardi
ne ağlidi ağliyasan
ne gülidi gülesen
ne konulmağımızı begenidi
ne bitirdiğimizi yeyidi
zıkkımın köküni yiyeydi
hırçikli meftüneyi ağzına koymidi (meftüne: Diyarbakır'ın en klasik patlıcan yemeği)
kibekudura kaşığını degdirmıdi (kibekudur: bir çeşit bulgur pilavı)
pencegoşt kebabından hanımın meğdesi bulanidi
her bişeye de kusur bulidi
her bişeye yengi yengi adlar tahidi; (yengi: yeni)
ben deyidim babakanuç
o deyidi "patlıcan ezmesi"
ben deyidim lebeni
o deyidi "yoğurt çorbası"
ben deyidim hılorik aşi
o deyidi "ekşili izmir köftesi"
yoh! carut değil faraşmiş
küçe değil sokahmiş
bellüe değil oluğmiş
hebene değil destiymiş
havuca pırçikli demah ayipmiş
ben bele konuşiyam diye de benden utanimiş.(bele: böyle)
niye kendi yaptığından utanmidi
gün evle olidi yatahtan kahidi
ne hevşi süpüridi ne ayah yoluna su dökidi (Hevş: avlu)
benim elimden çaput
onun elinden roman düşmidi
gezmağa gidende de hanımın kızı en öge o düşidi. (öge: öne)
birgün baban tükenden geldi (tüken: dükkan)
sakosi çininde içeri girdi
hanımın kızı yerinden bile teprenmedi (teprenmek: kıpırdamak)
baban çoh ağırına gitti
bırahsam, alimallah saçini pırçigini yolacahti.
ben ne şanssız bir kariymişam anam!
kaynanaların zalım zamanında gelin olmişam
gelinlerin zalım zamanında da kaynana olmişam
kime ne etmişem ki bulmişam.
Ehsan! sen sen olasan
akli başında bir kız alasan
ister Diyarbakır'li olsun
istersen yedi yabancidan olsun
yeter ki helal süt emmiş bir kız olsun
istiyem ki sonradan peşman olmiyasan
kari kısmi ayakkabı değil ki sıhtimi çıharasan atasan
namusumdur diyecahsan
ömribillah çekecahsan.
Ehsan! biliyem eyisen hoşsan
herşeye çabuh kızisan
kızanda da alalo gibi kabarisan (alalo: hindi)
oğlum! asebi erkegin kahri çoh olur
kahır çeken kari zor bulunur
onun için karilarm hamuri sabırnan yoğrulmuştur.
onlar hanımdır
onlar hatundur
onlar sultandır
onların mekanı cennet-i âlâdır
onlar ışıhtır
onlar nurdur
onlar yüce Allah'ın erkeklere bir lütfudur.
Artık her bölgede olduğu gibi burada da yeni nesil daha standart bir dil konuşuyor ama Kadri Göral ne güzel gözlemlemiş Diyarbakır'lı yaşlı kadınları…"Kaynanaların zalım zamanında gelin olmişam, gelinlerin zalım zamanında da kaynana olmişam " sözünü bugün çalışan gelinin çocuklarına bakmak zorunda olan birçok kadın hala kullanıyor
Kaynak; M. Kadri Göral