Osmanlı döneminde oldukça önemli bir nüfusa sahip olan Diyarbakır'da çoğunun adı unutulan 91 meslek yer alıyordu.
Diyarbakır, Osmanlı döneminde, iktisadi açıdan da oldukça önemli bir merkezdi. Osmanlı döneminde tevzi defterlerine yansıyan 46 esnaf grubu tespit edilirken, şer’iyye sicillerinde ise bu sayı 91'e kadar çıkıyor.
Diyarbakır’da faaliyette bulunan esnaf gruplarının iktisadi yönden en kuvvetli durumda bulunanlarını ise cüllah, bakkal, bezzaz, hallaç debbağ, habbaz ve boyacı esnafı oluşturmaktaydı.
Osmanlı döneminde revaçta olan mesleklerden büyük bir bölümü günümüzde artık yapılmazken, çok az kısmının ise halen ayakta kalmayı başardığı kaydediliyor.
Bir zamanlar ailelerin ''altın bilezik'' olarak gördükleri ve meslek edinmeleri için çocuklarını esnafın yanına çırak olarak koymaya çalıştıkları o meslekler arasında günümüzde adı ilk kez duyulanlar da yer alıyor.
İŞTE O MESLEKLER
Diyarbakır Şer´iyye Sicilleri’ne göre, Osmanlı döneminde esnaf grupları şunlar: (Not: Günümüzde artık bilinmeyen mesleklerin anlamları yazılmıştır)
1-Aşçı
2-Eskici
3-Mestçi (Mest, ayakları bilekleriyle beraber örten belli nitelikteki ayak giysilerine verilen isimdir),
4-Arabacı
5-Gazcı
6-Meyhaneci
7-Allaf (Yulaf satan kimse)
8-Gazzazan (ipek işleyip satanlar)
9-Mumcu
10-Attar (aktar)
11-Göncü (Ham veya işlenmiş deri satan kimse. Ayakkabı tamircisi)
12-Mutaf (Keçi kılını ip haline getirerek dokuyan, çeşitli ürünler elde eden esnaf)
13-Basmacı (Pamuklu kumaşlar üzerine kök boyalarla baskı işi yapan kimselere)
14-Habbaz (Günümüzün ekmek pişiren kişileri yani fırıncılar)
15-Muytaban (Kıl dokuyan. Kıldan eşya yapan)
16-Bezzaz (kumaş alıp satanlar)
17-Haffaf (Ayakkabı, terlik vb. gibi şeyler yapan ve satan. Kavaf)
18-Nalband (binek hayvanölarının toynaklarına demir (nal) ayaklık takan kimse)
19-Bakkal
20-Hallaç (pamukları yumuşatan ve kullanıma hazır hale getiren kişi)
21-Nalçacı (ayakkabıcı veya ayakkabı tamircisine karşılık gelen terim)
22-Balıkçı
23-Hamamcı
24-Neccar (marangoz)
25-Bardakçı
26-Hancı
27-Oturakçı (Eski eşya satan, bitpazarı tüccarı)
28-Bozacı
29-Helvacı
30-Palancı
31-Babuşcu (ayakkabıcı)
32-Hınnayan
33-Palascı
34-Berber
35-İplikçi
36-Penbeci (pamukçu)
37-Boyacı
38-Kahveci
39-Peştimalcı
40-Börekci
41-Kalaycı
42-Pirinççi
43-Camcı
44-Kasap
45-Sabuncu
46-Canbaz
47-Katırcı
48-Sarıkçı (sarık satan ve saran kimse)
49-Cenan (bahçe işçisi)
50-Kavukcu
51-Sarraç
52-Cerrah
53-Kazancı
54-Sirkeci
55-Cüllah (pamuklu dokuma işlemi yapan dokumacı ustalar)
56-Keçeci
57-Susamcı (Şirikçi)
58-Çadırcı
59-Kelekci
60-Şalcı
61-Çilingir
62-Kılıççı
63-Şamdancı
64-Çizmeci
65-Kınacı
66-Şerbetçi
67-Çulcu
68-Kirişçi
69-Şıracı
70-Debbağ
71-Kuyumcu
72-Tereci
73-Değirmenci
74-Küllahcı
75-Terzi
76-Dellal (alıcı ile satıcı arasında aracılık yapan kimse)
77-Kürekçi
78-Tuzcu
79-Demirci
80-Kürkçü
81-Tütüncü
82-Dinkçi (Dinkte tahıl döven kimse)
83-Leblebici
84-Yorgancı
85-Döğmeci
86-Lüleci
87-Yüncü
88-Enfiyeci
89-Mazucu (Mazu değirmen milinin geçtiği 50 cm. çapında, daire biçimindeki ağaç.
90-Esbci
91-Mermerci.''
KAYNAK: Prof. İbrahim Yılmazçelik