Ayşegül Yaşar
Her yanı tarihe tanıklık eden Diyarbakır Sur ilçesinde asırlarca buz gibi suyun aktığı ve adına türkü bestelenen çeşme ilgisizlikten kurudu.
Diyarbakır'da 1874 yılında yayımlanan beşinci Diyarbakır Vilayeti Salnamesi’nde 130 çeşmenin varlığından söz ediliyor. Bu çeşmelerin çoğu yok olup giderken, ayakta kalan çok az sayıdaki çeşmenin de sadece bir kaçından su akıyor.
Çoğu unutulan ve suyu akmayan çeşmelerden biri de Arbedaş adı verilen çeşme. Bir zamanlar, küçük de olsa havuzuyla Anzele'nin kardeşi olarak adlandırılan Arbedaş, adına türkü de bestelenen ender çeşmelerden biri.
HAVUZUNA ATILAN 4 TAŞ PEŞPEŞE ÇIKARILAMAZMIŞ
Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle 1531 yılında Hüsrevpaşa tarafından yaptırılan Arbedaş havuzundaki su Dabanoğlu Mescidi’ne, oradan da Nasuh Paşa, Bıyıklı Mehmed Paşa, Arap Şeyh Camilerine ve Yeni Kapı Hamamı’na aktarılıyordu.
İçkale suyunun bir kolu olan Arbedaş ile ilgili Evliya çelebi seyhatnamesinde şu bilgilere yer veriyor:
''Bu su çok soğuk. Havuzuna atılan dört taşı birbiri ardından çıkarmanın mümkün olmamasından dolayı bu su ''Erba'a-taş'' (Arapça dört-taş Erbae olarak okunur. Ulbetaş’ın 'Ulbe'si de dört-taş-soğuk ve büyük anlamına gelmektedir.) Bu nedenle bu su Ulbetaş veya Arba-ataş adını almıştır. Dört taşı çıkarmaya, yaratılmış bir kişinin gücü yetmez. Onun için erbaa (dört) taş denilen temiz bir sudur. Bu saf su Nasuhpaşa Meydanı semtinde içkale duvarına bitişiktir''
ÜZERİNDE KİTABESİ OLAN ÇEŞME
Arbedaş'ta, çoğu kişinin belki hiç farkında dahi olmadığı bir de kitabe bulunuyor. Farsça olan kitabenin Türkçesinde şu ifadelere yer veriliyor:
''Ey Husrev, senin eser-i devletin olarak bulunmaz bir şekilde bu hayat suyu çeşmesi zahir oldu. Güzellikte suyun tadı şeker gibi tatlı olduğu için tarihi de tatlı çeşme suyu oldu.''
Cadde seviyesinden aşağıda olan çeşmeye altı basamaklı bir merdivenle inilmektedir. Önünde bir havuzu bulunan çeşmeye iki musluktan su akıyordu.
Diyarbakır Nasuh Paşa Meydanı'nda, Saray kapısına giden yolun sur duvarları ile birleştiği yerde olan Arbedaş adına türkü beslenen ender çeşmelerden biridir.
ARBEDAŞ TÜRKÜSÜNÜN İLK DÖRTLÜĞÜ
Arbedaş direkhana
Ortası kumarhana
Bu yol böyle giderse
Sonumuz timarhana
