İRFAN GÖZEN
Diyarbakır, yüzyıllar boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle öne çıkan bir şehir. Ancak bu şehrin modernleşme sürecinde en önemli dönüm noktalarından biri, şüphesiz ki Kurt İsmail Paşa'nın valiliği dönemi oldu.
Arşiv belgelerinde ve salnamelerde yer alan bilgiye göre, 1868-1875 yılları arasında Diyarbakır'ın 221. Osmanlı valisi olarak görev yapan Kurt İsmail Paşa, sadece bir yönetici değil, aynı zamanda bir vizyoner ve reformcu olarak tarihe geçt.
DİYARBAKIR'A İLKLERİ YAŞATTI
Fotoğraf: Diyarbakır Surdışında yapılan ilk bina hükümet konağı ve cami (1940)
Kurt İsmail Paşa'nın, Diyarbakır'a geldiğinde, şehrin daha çok geleneksel ve kapalı bir yapıya sahip olduğu ve bu durumu değiştirmek için birçok yenilikçi projeye imza attığı kaydediliyor.
İlk olarak, şehrin eğitim durumunu geliştirmek için Paşa'nın büyük çaba sarf ettiği ve bu kapsamda 1869 yılında Diyarbakır'ın ilk rüştiye mektebini açarak, gençlerin eğitim görmesini sağladığı ve ayrıca, başıboş ve kimsesiz çocukların topluma kazandırılması amacıyla bir ıslahhane kurarak, çocukların meslek sahibi olmalarını ağladığı ifade ediliyor.
Fotoğraf: Sur dışındaki hükümet, kışla, cami ve çeşmenin son hali (2017)
Kurt İsmail Paşa'nın aynı zamanda şehircilik ve imar alanında da önemli çalışmalar yaptığı belirtilerek, ''Diyarbakır'ın sur dışına doğru gelişmesini sağlayarak, şehrin modernleşmesine katkı sağladı. Şehir dışına ilk hükümet konağını yaptıran ve kışla, hastane gibi yapıları sur dışına taşıyan Paşa, Diyarbakır'ın fiziki görünümünü önemli ölçüde değiştirdi'' deniliyor.
İLK MATBAA VE İLK GAZETE
Fotoğraf: Kurt İsmail Paşa
Bilginin yayılması ve halkın bilinçlenmesi için basın ve yayım faaliyetlerine de önem verdiği kaydedilen Kurt İsmail Paşa'nın, 1869 yılında Diyarbakır'da bir matbaa kurdurduğunu ve şehrin ilk resmi gazetesi olan ''Diyarbekir'' gazetesini çıkarmaya başladığı ve ayrıca ilk Diyarbakır Salnamelerini matbaada bastırdığı belirtiliyor.
TARIM VE SANAYİ ALANINDAKİ ÇALIŞMALAR
Fotoğraf: Zıraat Mektebi (1870) işaretli yer
Paşa'nın, tarım ve sanayi alanında da önemli çalışmalar yaparak Diyarbakır'ın tarım potansiyelini artırmak için ''ziraat mektebi'' açtığını ve ilk ''millet bahçesi''ni kurduğu, şehrin sanayileşmesi için de ''sanayi mektebi''ni inşa ettiği kaydediliyor.
Fotoğraf: Millet Bahçesi (işaretli yer)