Diyarbakır'da asırlarca akan ve dillere destan olan ve adına türküler bestelenen çeşme, kurudu ve unutuldu.
Diyarbakır, her yanı tarihe tanıklık eden ve 9 bin yıldır yaşamın kesintiye uğramadan devam ettiği kadim bir kent. Bir çok tarihi esere ev sahipliği yapan ve 33 medeniyetin izlerini taşıyan kentte, çok sayıda tarihi çeşmeler de yer alıyordu. Ancak, çeşmelerden çoğu günümüzde artık kullanılmaz halde.
ADINA TÜRKÜLER BESTELENDİ
Diyarbakır Sur ilçesinde yer alan bu çeşmelerden biri de Arbedaş Çeşmesi. Asırlarca buz gibi suyun aktığı çeşme, türkülere de konu oldu.
Arbedaş Çeşmesi, bir zamanlar, küçük de olsa havuzuyla Anzele'nin kardeşi olarak adlandırılırdı. Adına türkü de bestelenen ender çeşmelerden biri olan Arbedaş Çeşmesi, ilgisizlikten kurudu.
130 ÇEŞMEDEN ÇOK AZI KALDI
Diyarbakır'da 1874 yılında yayımlanan beşinci Vilayeti Salnamesi’nde kentte 130 çeşme yer alıyor. Ancak bu çeşmelerin çoğu günümüze kadar ulaşamadı. Çok az sayıda çeşme ayakta kalabildi.
DONDURUCU SUYU VARDI
Arbedaş Çeşmesi, Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle 1531 yılında Hüsrevpaşa tarafından yaptırıldı. Arbedaş havuzundaki su Dabanoğlu Mescidi’ne, oradan da Nasuh Paşa, Bıyıklı Mehmed Paşa, Arap Şeyh Camilerine ve Yeni Kapı Hamamı’na aktarılıyordu.
ARBEDAŞ'IN ANLAMI
İçkale suyunun bir kolu olan Arbedaş suyunun soğukluğu Evliya Çelebi'nin seyhatnamesinde şöyle yer alıyor:
''Bu su çok soğuk. Havuzuna atılan dört taşı birbiri ardından çıkarmanın mümkün olmamasından dolayı bu su 'Erba'a-taş' (Arapça dört-taş Erbae olarak okunur. Ulbetaş’ın Ulbe'si de dört-taş-soğuk ve büyük anlamına gelmektedir.) Bu nedenle bu su Ulbetaş veya Arba-ataş adını almıştır.
Dört taşı çıkarmaya, yaratılmış bir kişinin gücü yetmez. Onun için erbaa (dört) taş denilen temiz bir sudur. Bu saf su Nasuhpaşa Meydanı semtinde içkale duvarına bitişiktir.''
Arbedaş, Diyarbakır Nasuh Paşa Meydanı'nda, Saray Kapısına giden yolun sur duvarları ile birleştiği yerde bulunuyor. İki çeşmesi olan Arbedaş, bakımsızlıktan kurumuş vaziyette..
ARBEDAŞ TÜRKÜSÜNÜN İLK DÖRTLÜĞÜ
Arbedaş direkhana
Ortası kumarhana
Bu yol böyle giderse
Sonumuz timarhana