Hıristiyan alemince tanınan Efesli Yuhanna'nın Diyarbakır'ın Eğil ilçesinde dünyaya geldiği belirlendi.
Diyarbakır Salnameleri ve çeşitli kaynaklarda yer alan bilgilere göre, Diyarbakır (Amid) çevresinde Hıristiyanlığın M.S. 1. yüzyılda yayılmaya başladığı ve M.S. 70-80'li yıllarda Eğil, Lice, Silvan'da hâkim olmaya başladığı kaydediliyor.
Eğil'de yer alan mağara kilisenin Hıristiyanlar için çok önemli bir yapı olduğu ve kilise içinde kutsal sayılan ve çeşitli dönemleri sembolize eden haçların kazıldığı belirtiliyor.
EĞİL EPİSKOPOSLUK MERKEZİ YAPILDI
Eğil'in, birçok Hıristiyan ruhaninin mezarına ev sahipliği yapması yönüyle de önemli bir merkez olduğu ifade edilirken, mağara kilisenin Eğil Kalesinin batı bölümünün güneyinde, kalenin içinde yer aldığı kaydediliyor.
Hz. İsa (A.S.) Peygamberin öğrencilerinden (şakirtlerinden) I. Adey I. yüzyılda bu bölgeye geldiği belirtilerek, ''Kilisenin etrafına güneydoğunun en büyük manastırlarından birini yaparak, Eğil'i episkoposluk merkezi haline getirmiştir'' deniliyor.
Eğil ilçe merkezinde, kalenin Harem kısmının hemen altında yaklaşık 250-300 metrekarelik alan üzerine kubbeli ve sütunlu bir yapı olan mağara kilisenin yapının mihrabı üzerindeki kubbenin ses akustiği sağlamak üzere özel yapılmış seramik borularla donatıldığı ifade ediliyor.
Mağara kilisede, Hıristiyanlarca kutsal sayılın beş azizin mezarı da bulunuyor.
EĞİL YUHANNA VE İZNİK KONSİLİ
Hıristiyanların en büyük konsili olarak bilinen ve 325'te ilk kez yapılan İznik Konsili'ne, Eğil Metropoliti Adey'in de katıldığı belirtiliyor.
Eğilli Rahip Musa/Muşe'nin 525'te Diyarbakır'ın Kuzeyinde yer alan Eğil ilçesinde doğduğu da ifade edilerek, 550 yılına kadar burada yaşadığı belirtiliyor.
Hristiyan alemince çok tanınan Efesli Yuhanna olarak adlandırılan Yuhanna'nın Eğil doğumlu olduğu ifade edilerek, şöyle deniliyor:
''Yuhanna M.S. 507 yılında Eğil'de dünyaya geldi. 558 yılında Burdaanlı Mor Yakup tarafından Efes Metropolitliğine yükseltildi.
Hıristiyanlığın yayılması çalışmaları sırasında 92 kilise ve 12 manastır inşa ettiğinden Bizans tarihinde Efesoslu Yuhanon adıyla da anılmıştır.
Uzun süre bu bölgede görev yaptığı için Efesli Yuhanna olarak adlandırılır. Ancak, doğduğu yer Eğil’dir. Efesli değil, Eğilli Yuhanna'dır.
Eğil'de doğup, bu bölgede Hıristiyanlık adına faaliyette bulunan kişilerden birisi de, Aziz Theodoto'dur.
Eğil ilçesinin İnthe (Dişi) Köyü'nde, El-Kiryan ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.
Patrik Yolyanos tarafından Diyarbakır metropolitliğine atanmıştır.''
ZİNDANDA HAYATINI KAYBETTİ
Eğilli ya da Efesli Yuhanna, Kadıköy Konsili taraftarlarının güç kazanmasıyla 580'de İstanbul'dan kovulunca güvenli yerlerde gizlenmek zorunda kaldı.
Bu süreçte iki kez zindana atıldı. İmparator Maurikios dönemine denk düşen 586 yılında, tutukluyken hayatını kaybetti.