Ferit Aslan
Galatasaray’da liseyi okuyan, Çanakkale, Şark ve Filistin cephelerinde savaşan, Atatürk’e şifre subaylığı yapan ve Şeyh Sait isyanı ile sürgün hayatı başlayan Diyarbakır’lı paşanın kim olduğunu biliyor musunuz?
Kente kültürle, sanatla dokunup geçenler sergisinde Diyarbakır Hafızası, Diyarbakır’ın önemli ailelerinden Çemilpaşazadelerden Ekrem Cemilpaşa’nın hayatına ışık tuttu.
İlk Kürt öğrenci örgütlenmesinde yer aldı
Diyarbakır'da 1891 yılında doğan Ekrem Cemilpaşa, Diyarbekir Askerî Rüştiyesi'ni (1908), Galatasaray Lisesi'ni (1912) bitirdikten sonra yeni kurulan ve ilk Kürt öğrenci örgütlenmesi olarak tarihe geçen Kürt Talebe-Hêvî Cemiyeti'nin üyesi oldu.
3 cephede savaştı, Atatürk’e şifre subaylığı yaptı
Ekrem Cemilpaşa, İsviçre'nin Lozan şehrindeki üniversite eğitimi sırasında 1. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle ülkeye döndü. Çanakkale cephesinde savaştı, daha sonra gönderildiği Şark cephesinde yaralandı. Diyarbakır'da karargah komutan yardımcılığı ve Mustafa Kemal'in şifre subaylığını yaptı. Filistin cephesindeyken savaşın sona ermesiyle kente döndü.
Şeyh Sait isyanında tutuklanarak sürgüne gönderildi
1918'de Kürt Teali Cemiyeti'nin, 1920 yılında ise coğrafyasının bağımsızlığını amaçlayan Kürt Teşkilat-ı Içtimaiye Cemiyeti'nin kuruluşuna önayak oldu. Çalışmaları nedeniyle Anadolu'yu dolaşırken ihbar edildiyse de beraat etti. Fakat daha sonra Şeyh Said isyanı sırasında tutuklanarak Kastamonu Cezaevi'ne gönderildi.
Ölümüne kadar sürgün hayatı yaşadı
Kastamonu’dan 1928'de İstanbul'a sürüldü. 1929 yılında Suriye'ye geçmesiyle, 1974'te Şam'da ölümüne dek sürecek sürgün hayatı başladı. Ekrem Cemilpaşa, hayatı her evresinde mücadeleyle geçen bir insandı.
Ekrem Cemilpaşa’nın bıraktığı eserler
Cemilpaşa'nın, “Muhtasar Hayatım” adlı eseri Beybun Yayınları tarafından 1992'de basıldı. Geride bıraktığı eserler arasında, Hinkerê Zimanê Kurdî, Rehberê Zimanê Her Du Kurdi: Kurmanci, Babani (Kürt Dilinin Öğretimi, Her Iki Kürtçe Lehçenin Kılavuzu: Kurmancca ve Babanca, 1921), Dîroka Kurdistan Bi Kurtebiri (Kürdistan Kısa Tarihi, 1972) sayılabilir.
Ekrem Cemilpaşa, siyasi kişiliğiyle öne çıkıyorsa da bu kimlikten doğan aydın yanı onu hem Diyarbakır hem Kürt kültür hayatı içinde önemli bir yere koyuyor. Cemilpaşa, kıymet verilen tarihçiliğiyle birlikte, diline bağlılığıyla kültür alanında da çok sayıda yazı yazdı. Şiirleri olduğu da biliniyor.
Cemilpaşazedeler, kültür dünasında önemli yere sahip
Cemilpaşazâdeler aile olarak kültür dünyasında önemli bir yere sahip. Başta Ekrem ve Kadri Cemilpaşa olmak üzere ailenin birçok ferdi ilk eğitimlerini konaklarında, şehrin ilim ve irfanda ileri gelen kişilerinden aldılar. Yurtdışı eğitimleriyle de artan donanımlarını gerek bölge siyasetindeki, gerekse şehrin kültür ve hayatındaki faaliyetlerine aktardılar. Bu, birkaç kuşağa yayılan izler bıraktı.