İçkaledeki Virantepe veya Amida Höyükteki Artuklu Sarayı kazı çalışmaları devam ederken, sürdürülen bir başka çalışmada da Mervani Sarayı ortaya çıkarıldı.
UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesinde yer alan Diyarbakır Surları'nda sürdürülen çalışmalarda surlardaki 71'inci burcun Mervani Sarayı olduğu tespit edildi.
Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan’ın tespitine göre, Sur İlçesindeki tarihi İçkale'nin kuzey doğusunda bulunan 82 burçtan 71'incisinin Diyarbakır surlarını bir boy yükselten Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf Bin Dimne'nin sarayı olduğu keşfedildi.
Doç. Dr. Bozan, günümüzden yaklaşık 10 asır önce Diyarbakır’daki Mervani Sarayı ile ilgili İbni Haldun’un, Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin, İbnül Ezrak'ın ve çağdaş kaynakların vermiş olduğu bilgilerle birebir örtüştüğünü görmekte olduklarını söylüyor.
DİYARBAKIR SURLARINDA 100 BURÇ BULUNUYOR
Yapılan tespitlerde Diyarbakır’ın dış surlarında 82, İçkale’de yani dış surlarda da 18 burcun olduğu tespit edilmiştir. O zaman Diyarbakır’daki dışkale ile İçkale surlarındaki burç toplamı 100 burç olduğu ortaya çıkarılmıştır.
Doç. Dr. Bozan konuyla ilgili şu tespiti yapıyor:
''Diyarbakır Surlarındaki burçları tanımladığımız zaman Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf bin Dimne'nin Sarayının 71’inci burca tekabül eden bir yer olduğunu görüyoruz.
Bugüne kadar oradaki yapının ne olup olmadığı konusu çok bilinmiyordu. Akademik çalışmalara ve eserlere baktığımız zaman çok belli değildi. Fakat bir çalışma üzerinde giderken bahsedilen yerin aslında bir saray olduğu görülmüştür.
İçkalede ki Saint George Kilisesi'nin hemen kuzeydoğusu, Fiskaya'nın üstü, Dicle Nehri'ne nazır yüksek bir mevki üzerine kurulmuş olan ve bir duvarı burca bitişik olan yapının saray olduğu tespit edilmiştir.''
DİYARBAKIR'I 28 YIL YÖNETTİ
İçkale'nin, tarih boyunca bölgede hüküm sürmüş birçok devletin idare merkezi olduğunu kaynaklardan biliyoruz. Bundan hareketle “Diyarbakır tarihsel süreç içerisinde birkaç tane sarayın inşa edildiği bir yer olduğunu söyleyebiliriz.
Roma, Bizans daha sonra bazı kayıtlarda Artuklular, Akkoyunlular ve bazı kayıtlardaki rivayetlere göre Osmanlı Devleti yönetiminde Diyarbakır’ a vali olarak atanan ve aslen Diyarbakırlı olan Bıyıklı Mehmet Paşa döneminde de yapılan saraylardan bahsediliyor.
Bu saraylar hangisidir, buna dair bilgiler net değildir. Fakat bunun yanı sıra bir sarayın daha olduğunu görüyoruz. Bunun da bahsettiğimiz Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf bin Dimne'nin sarayıdır.
"İbni Dimne, 997 ile 1025 yılları arasında 28 yıl boyunca Diyarbakır’ı yöneten bir valinin adıdır" "Bu vali, o döneme bakıldığı zaman Mervanilerin yönetim merkezi olan Silvan Mervani Hükümdarı Ebu Ali Hasan’a Diyarbakır’da suikast düzenleyip öldüren kişidir.
HAMALDI, VALİ OLDU
Silvan Mervani Hükümdarı Ebu Ali Hasan’ı Diyarbakır da bir suikastla öldüren İbni Dimne aslında bir hamaldı. Bu hamalın belki şansı yaver gitmiştir, belki cesareti ve atılganlığıyla beraber Mervani Emirine suikast düzenlemiş ve Diyarbakır’a vali olmuştur.
Bu vali şehir halkını da arkasına alarak müreffeh bir ekonomik yapı oluşturmuştur. Şehri 28 yıl yöneten İbni Dımne kentte bir saray yaptığını görüyoruz.
İşte bu saray bu dönemde inşa edilmiş ve bundan sonraki süreçte de uzun süre buradaki valilerin yaşadığı yer olmuştur. Bu kişi, yani İbni Dimne, yaptırdığı bu sarayın yanı sıra aynı zamanda Diyarbakır surlarını da bir boy yükseltmiştir.
Surları bir boy yükseltmesinin nedeni Mervani tehdidine karşı şehri savunmak amacıyla yaptığını görüyoruz.
İÇKALE'DEN FİSKAYA'YA AÇILAN BABÜL HÜVEDİYE KAPISI
Bunun yanı sıra tarihi kayıtlara baktığımız zaman Fiskaya'ya doğru açılan bir kapının olduğunu da görüyoruz. Bu kapı, Babül Hüve diye, Uçurum Kapısı ya da Su Kapısı diye bir kapı vardır. Bu kapının da İbni Dimne tarafından yaptırıldığı tahmin ediliyor.
bu konunun, bundan yaklaşık 10 asır önce İbni Haldun’un, Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin, İbnül Ezrak'ınkilerle çağdaş kaynakların vermiş olduğu bilgilerin birebir örtüştüğünü görüyoruz.
MERVANİ SARAYI'NIN SADECE ÜSTÜ ÇÖKMÜŞ
İçkalede halen mevcut olan Saint George Kilisesi ile Mervani Sarayının arası toprakla dolu olduğu görülmüştür.
Orası kazıldığı zaman oraya çıkacak yapılar da bu sarayın devamıdır. Sarayın sadece üstü çökmüş. Orada sütunlar, kemerler, kolonlar olduğu gibi duruyor. Aynı zamanda sarayın kuzeyinde hemen duvardan gelen su kanallarının olduğu görülüyor.
Tarihi veriler, o bölgede yani Diyarbakır’ın kuzeydoğu noktası olan, Fiskaya'nın üzerinde 71'inci burca bitişik olan yapının bir saray olduğunu ve Mervaniler döneminde başlangıçta bağımsız, muhalif ama daha sonra Mervanilere bağlı olan bir vali tarafından yaptırıldığını söyleyebiliriz.