Osmanlı İmparatorluğu'na karşı yürüttükleri bağımsızlık mücadelesi nedeniyle 1862 yılında Diyarbakır Kalesi'ne sürgün edilen Bulgarların hikayesi, hem hüzünlü bir sürgün öyküsü hem de beklenmedik bir katkı destanı olarak tarihe geçti. Diyarbakır'da uzun yıllar yaşamak zorunda kalan bu sürgünler, şehrin sosyal ve ekonomik hayatında önemli izler bıraktı. Özellikle ulaşım alanında yaptıkları yenilikler, Diyarbakır halkını hayrete düşürdü.
DİYARBAKIRLILAR FAYTONU ONLARDAN ÖĞRENDİ
Çeşitli kaynaklarda yer alan bilgilere göre, 1860'lı yıllarda Diyarbakır'da ulaşım, büyük ölçüde hayvan sırtında sağlanıyordu. Ancak 1868-1875 yılları arasında Diyarbakır Valiliği yapan Kurt İsmail Paşa, bu durumu değiştirmek için harekete geçti. 1869'da sürgün edilen Bulgarlar arasında araba yapımında ustalaşmış kişilerin olduğunu öğrenen Vali, bu kişilere gerekli malzemeleri sağlayarak Diyarbakır'ın ilk toplu taşıma araçları olan talikaları (faytonları) yaptırdı.
FAYTONLARIN DOĞUŞU
Atların ilk kez arabaya koşulduğunu gören Diyarbakır halkının, bu duruma büyük bir şaşkınlıkla tanıklık ettiği belirtilirken, tarihi kaynaklarda, Bulgar sürgünleri, o günleri şöyle anlatıyor:
''Atların ilk kez arabaya koşulduğunu görenler, arabaların etrafında toplandı ve olan biteni hayretle izledi.''
İlk talikaların (faytonlar), Dağkapı ile Diyarbakır Valiliği arasındaki mesafede memurları taşımaya başladığı ve kısa sürede yaygınlaşarak, yeni bir meslek dalının doğmasına yol açtığı ifade edilerek, ilk faytoncuların Bulgar sürgünleri olduğu belirtiliyor.
Diyarbakır'ın bu tarihi serüveni, kentin modernleşme çabalarının bir göstergesi olarak dikkati çekiyor. Zamanın zorluklarına rağmen yapılan bu yenilikçi girişimler, günümüz toplu taşıma sistemlerine ilham kaynağı oldu.
Bağımsızlık mücadelesi veren Bulgarların sürgünle başlayan Diyarbakır hikayeleri, bir şehrin modernleşmesine katkı sağlayan önemli bir kesit olarak hafızalara kazındı.
FAYTON KELİMESİNİN KÖKENİ
Fayton kelimesi, Fransızca kökenli olup, adını Yunan mitolojisindeki güneş tanrısı Helios'un oğlu Phaethon'dan almaktadır.
