Kürt sözlü edebiyatında önemli yere sahip Dengbêjlik sanatının en önemli ismi ve Kürtlerin Homerosu olarak tanımlanan Evdalê Zeynikê'nin trajik yaşam öyküsü.
Kürt sözlü edebiyatında klam (dengbêjliğe özgü bir şiir türü için kulanılıyor) ve stran (şarkı) söyleyen sanatçıların adı olan dengbêjler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, klamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürenlerdir.
Kürt sözlü edebiyatına renk ve ahenk katan dengbêjlik geleneği oldukça eskiye dayanır. Dengbêjler, müzik aletleri olmadan, yaşanmışlıkları sadece seslerinin renkleri ile anlatır.
KÜRTLERİN HOMEROSU
Kürt sözlü edebiyatında önemli bir yere sahip olan dengbêjlik sanatının en önemli ismi olarak Evdalê Zeynikê gösterilir. Yaşar Kemal'in de ''Kürtler'in Homerosu'' olarak adlandırdığı Evdalê Zeynikê'nin (Zeyne'nin oğlu Evdal) oldukça trajik bir yaşam öyküsü var.
Dengbejliğin piri olarak adlandırılan Evdalê Zeynikê 1800'lerin başında Ağrı'nın Tutak İlçesinin Cemalverdi köyünde dünyaya geldi. Evdal, babasını 3 yaşında kaybetmesiyle annesi tarafından büyütüldü.
Kürtler arasında efsaneleşmiş, diğer dengbêjlerin örnek aldığı bir isim olan Evdalê Zeynikê, çiftçilik ve reçberlikle uğraşmış, ancak 30 yaşında bir rüya sonrası müzikle tanışmış.
Hicvedici ve aşk dolu dizeleriyle dikkati çeken ve kendi ekolünü Serhad Dengbéjlerine taşıyan Evdal, kendini ''Kuvi'nin süvarisi, Temonun babası'' olarak tanımlar.
KOZAN DESTANI VE TRAJEDİSİ
İshak Paşa'nın torunu Sürmeli Memed Paşa'ya dengbêjlik yaparak Kozan Avşarlarını sürme görevinde yer almıştır.
Kozan isyanını bastırmak için görevlendirilen ve 400 atlı askeriyle Kozan'a giden ve isyanı bastıran Sürmeli Paşa, askerlerin yarısından fazlasını kaybetmiş ve kendisi de burada yaşamını yitirmiştir.
Kozanoğlu isyanının bastırılmasının ardından yaşanan kolera salgını büyük bir trajediye neden olmuş ve Evdal, yaşananları "Wey Xozane" adlı stranında anlatarak olayı destanlaştırmıştır.
İlerleyen yıllarda gözleri kör olan Evdalê Zeynikê, 113 yaşında hayatını kaybeder.
Evdale Zeynike'nin Kozan Destanı hala halk arasında canlılığını korur.
Bu büyülü öyküler, kültürler arası etkileşim ve sanatın gücünü yansıtan hikayelerle dolu büyük bir mirası temsil ediyor.
İLK KADIN DENGBEJ
Sûsika Simo, Ermenistan'da Kürtçe şarkılar söyleyen ilk kadın dengbêj olarak kabul edilir.
1925-1977 yılları arasında yaşamış, Ermenistan'da radyo yayınları ve konserlerle tanınmıştır. Geleneksel Kürtçe şarkıları seslendirmesi ve renkli sahne kıyafetleriyle bilinir.
Erivan Radyosu'nda ilk söylediği “Miho” kılamıyla tanındı ve bu eser sayesinde sevildi.
Sûsika Simo bir Ermeni ile evlenmiş, ancak o dönemde toplumun feodal ve katı gelenekleri bunu hoş karşılamadı.
