Diyarbakır'ın şaheseri olan tarihi surların yıkımı, Fransız gezginin müdahalesiyle durduruldu.
Uzunluğu bakımında dünyada ikinci, ancak, üzerindeki 33 medeniyetin izleri, çeşitli semboller, kitabeler, kabartmalar ve açık hava müzesi gibi olması nedeniyle birinci olan tarihi surlar Fransız gezgin tarafından ayakta kalabildi.
Diyarbakır, Fransız mimar, ressam, arkeolog, sanat tarihçisi ve gezgin Albert Louis Gabriel'e çok şey borçlu. Gabriel, tesadüfen o tarihlerde bölge gezisine çıkmasaydı ve yolu Diyarbakır'a düşmeseydi, kimbilir belki de surların büyük bir bölümü yıkılacaktı. Bu tarihi miras bu şekliyle günümüze kadar ulaşmayacaktı.
Yapım tarihi bilinmeyen UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'nde yer alan surların yıkılmasını önlediği için Fransız gezgin Gabriel'e Diyarbakırlıların sevgisi bir başka. Yaptığı bu güzel işten dolayı kendisine ''Surları kurtaran adam'' deniyor.
VALİ ŞEHRİN HAVA ALMASI İÇİN YIKIMINA KARAR VERDİ
Yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen ve yüzyıllardır varlığını surlara borçlu olan kadim kent, tarihte olduğu gibi bugün de surlarıyla anılıyor. Kentin bu muhteşem surları, tarihte birçok devletin de ilgisini çekti.
TOP VE DİNAMİTLERLE YIKILDI
Yıkım kararını veren Vali (küçük fotoğraf) yıkımı durduran Fransiz gezgin
''Şehir hava almıyor'' gerekçesiyle kentin bu güzelliklerinin yıkılması kararlaştırıldı.
Diyarbakır'da 0 tarihte görev yapan Vali Hasan Faiz Ergun'un emriyle Dağkapı ile Urfakapı arasında yıkım çalışmalarına başlanır.
''Sur içine havanın gelmemesinin bulaşıcı hastalıkların yaygınlaşmasına neden olduğu ve hava sirkülasyonunun sağlanması'' gerekçe gösterilerek
top atışı ve dinamitlerle yıkıma başlanırken, yolu Diyarbakır'a düşen Fransız mimar, edebiyatçı, Albert Louis Gabriel, bunu görünce hayretler içinde kalır ve hemen hareket geçer. Hükümet yetkililerine telgraf çekerek, yıkımın durdurulması için çaba harcar.
Telgrafın hükümete ulaşması ve cevabının gelmesi zaman alır. Bu sürede de 100 metrelik sur yok ediliyor. Telgrafa cevap biraz daha gecikmiş olsa, belki bu gün 100 metrelik bölüm yerine, daha büyük bir bölüm yıkılmış olacaktı.
Telgrafa cevap gelince yıkım durdurulur. Ancak, bugün Tek beden olarak kalan Dağkapı'daki bu burcun sağ ve solundaki surlar kurtarılamadı.
ALBERT LOUİS GABRİEL KİMDİR?
Fransa'nın Haute Marne ilinin Cerizières kasabasında 2 Ağustos 1883’te tanınmış bir mimar babanın oğlu olarak dünyaya geldi.
Ailesinin istememesine ve tüm ısrarlarına rağmen, baba mesleğini seçerek Paris’te Ecole Nationale des Beaux-arts’da mimarlık okurken, bir taraftan da Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne devam etti.
Böylece her ikisinden de mezun oldu ve meslek hayatının ilk yıllarında çeşitli başarılar elde ederek 1903’te l’Académie des Beaux-arts’ın Jean Leclaire ödülünü aldı.
1908-1911 kazı mevsimlerinde merkezi Atina’da bulunan Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün Delos adasında sürdürdüğü çalışmalara mimar olarak katıldı ve ortaya çıkarılan Helenistik çağa ait evlerin plan, rölöve ve süslemelerini çizdi.
Bu desenler 1911 yılında Paris’te sergilendi ve ona ikincilik madalyası kazandırdı.
Albert Louis Gabriel’in (1883-1972) başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin çeşitli şehirlerini karış karış gezerek çektiği fotoğraflarından oluşan koleksiyonunda kaybolmaya yüz tutmuş anıt eserler, şehirler ve insan manzaralarından oluşan pek çok ilginç kare yer alıyor.
ANADOLU'DA 40 YERİ GEZDİ
Gabriel, 1908-1959 yılları arasında Kütahya, Afyon, Akşehir, Konya, Karaman, Niğde, Nevşehir, Aksaray, Kayseri, Amasya, Tokat, Sivas, Mardin, Urfa, Diyarbakır, Bitlis, Hasankeyf başta olmak üzere Anadolu’da kırka yakın seyahat yaptı.
YIKIM KARARI VEREN VALİ ERGUN
Hasan Faiz Ergun, Mülkiye'den 1908'de mezun oldu. Antalya Elmalı ve Konya Ereğli Kaymakamlıkları, Bursa Vilayeti Muhacirin Müdürlüğü, Yenişehir, Gemlik, Lapseki, Oltu Kaymakamlıkları, 3. sınıf Mülkiye Müfettişliği yaptı. 9 Mayıs 1923 tarihinde Kars Sancağı Mutasarrıflığına atandı.
Kars vilayet olunca da Kars Valiliğine terfi etti. Daha sonra sırasıyla Erzincan, Çorum, Antalya, Diyarbakır ve Tokat Valiliklerini yaptı.
