Diyarbakır mutfağında, çoğu insanın bilmediği ya da unuttuğu lezzetlere verilen yerel adlar.
Güneydoğu’nun kadim şehri Diyarbakır, tarihi boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, bu medeniyetlerin mutfak kültüründen de nasibini almıştır.
Coğrafi konumunun sunduğu zenginlikler sayesinde Diyarbakır mutfağı, hem yöre halkını hem de şehre gelen ziyaretçileri kendine hayran bırakıyor.
Diyarbakır mutfağı sadece yemekleriyle değil, kullanılan malzemeler ve terminolojiyle de bir kültür hazinesidir.
Eczacı İrfan Yazıcıoğlu'nun derlediği Diyarbakır mutfağında yer alan bazı sebze ve meyvelere yerel dilde verilen adlar şöyle:
Acıca: Su kenarlarında yetişen tere otuna benzer bir bitki
Acık: Ekşi elma
Alalo: Hindi
Aluç: Alıç
Arasa: Hububat ve meyve gibi şeylerin satıldığı yer
Asmak: Yemeği ateşe koymak
Babakenuç: Hünkar beğendi
Bastık: Pestil
Batbat: Yaprakları ağılı bir çeşit bitki
Batof otu: Binbirdelik otu
Butum: Aşısız fıstık
Bejilok: İncir
Cavan: Sarımsak dövmede kullanılan tahta havan
Cer: Su testisi
Culk: Bozulmuş yumurta
Cücük: Civciv
Çalkı ekmeği: Diyarbakır’a özgü yuvarlak pide
Çakıl: Çağla
Çap: Arpada yüz, buğdayda 120 kg gelen bir hububat ölçeği
Çelem: Şalgam
Çömçe: kepçe
Çilo: Meşe ağacının dalı
Çükündür: Şeker pancarı
Dağdağan: Bir tür çitlembik
Dık: Mangal kömür tozu
Dibek: Kahve dövmeye yarar havan
Dinep: Buğday tarlalarında yetişen arpaya benzer bir bitki
Döğme: Buğdaya kepeği çıktıktan sonra verilen isim. (İrisi keşke ve aşurede, ufağı içli ve çiğ köftede kullanılır)
Dombalak: Çay kenarında yetişen mantar
Eğren: Kızılcık
Erişte: Makarna gibi kesilmiş ve kurutulmu hamur. Ev makarnası
Ferik: Piliç
Fırenk batlıcanı: Domates
Gezengevi: Kudret helvası
Güğüm: Bakırdan yapılmış testi biçimindeki su kabı
Guruz otu: Çiriş otu
Habene: Büyük su testisi
Has: Marol
Hülhüli: Hindi
Işkene: Et suyu
Isınak: Tandır, ocak
Kavurga: Kavrulmuş buğday,mısır
Kazağı: Teknedeki hamuru sıyırmaya yarar bir aygıt
Keme: Mantar
Kenger: Dikenli bir sebze
Karahübür: Siyah dut
Kahki: Kurabiye
Kerez: testi
Keyme: Su mahzeni
Kibe: İşkembe
Kibekudur: Naneli bir bulgur yemeği
Kidik: Oğlak
Kuşhane: Küçük tencere
Külbastı: Pirzola
Künci: Susam
Kürtmustafa: Pirinçli, naneli yoğurt çorbası
Labeki: Küçük bakır sahan
Lağarti: Yemeklerin fena pişmesi veya kalıp bayatlaması
Lepik: Bulgurdan yapılmış yassı köfte
Lebüzünye: Badem ezmesi
Mumbar: Dolması yapılan ince barsak
Mücene: Topraktan yapılmış mangal
Mertebani: Pilav kabı olarak kullanılan büyük bakır tabak
Mükebbe: Altına yemek konulan büyük sepet
Mincik: Bir tür bulgur köftesi
Meftüne: Ekşili patlıcan yemeği
Nügi: İki yüz dirhemden ibaret ağırlık ölçüsü
Parç: Bakır ya da tenekeden yapılmış su tası, maşrapa
Petek: Çamurdan yapılan zahire anbarı
Pırpırım: Semizotu
Pin: Kümes
Pürçüklü: Havuç
Pelhavis: Sinirli ot
Sitil: Bakırdan yapılan kova biçiminde kulplu büyük kap
Şirdan: İçine sucuk, pastırma doldurulan zar
Şirik: Susam yağı
Şor: Tuzlu
Teşt: Geniş çamaşır leğeni
Timun: Kara erik
Torak: Kurut, çökelek
Urok: Kızartılmış etli bulgur köftesi
KAYNAK: Ecz. İrfan Yazıcıoğlu
