Diyarbakır dünyada yaşamın kesintiye uğramadan devam ettiği kadim kentler arasında yer alıyor. 9 bin yıl yaşamın kesintiye uğramadan devam ettiği Diyarbakır'da 33 medeniyetin izleri bulunuyor. Dillerin ve dinlerin kenti olan Diyarbakır Müslüman gayrimüslümlerin yıllarca bir arada yaşadığı bir kent.
Kentte çeşitli medeniyetlerin izlerini taşıyan ve bazı dini gruplara ait eserlerin bazıları günümüze kadar ulaşırken, bazılarından da hiç bir eser kalmamış. Bunlardan biri de Mar Kozma Kilisesi.
Zamanın acımasızlığına yenik düşen yapılar arasındaki Mar Kozma Kilisesiyle ilgili tarih araştırmacısı ve avukat Halit Ötük, Alipaşa Mahallesi'nde 1930'lara kadar varlığını sürdüren ve ibadete açık olan bu Rum kilisesinin yıkılarak tamamen yok olduğunu belirtti.
Fotoğraf Mardin Kapı- Urfa Kapı doğrultusunda çekilmiş. Fotoğrafta görülen kubbeli yapı Surp Sargis Ermeni Kilisesi'nin çan kulesidir. Arka tarafta görülen ise Mar Kuzmo, (Kuzma, Kosmos, kozma) Rum Ortodoks Kilisesi'nin çan kulesi.. Fotoğraf: Enis Eğilli
Diyarbakır'ın kayıp hazinesi ile ilgili ''antolojidiyarbakır'' adlı tarih sitesinde, paylaşımda bulunan Ötük, şu ifadelerde bulundu:
''Mar Kozma Kilisesi, günümüzde ayakta kalan tek Süryani Meryem Ana Kilise’sinin Güneydoğu tarafında yer almaktaydı. Kuruluşu Süryanilere ait olmasına rağmen daha sonra Süryani-Melkitlerin (Rum) eline geçer. 1930 yılına kadar ayakta kalmasına rağmen bu tarihten sonra yıkılır.
Kilisenin mozaikten ve ahşap üzerine işlenmiş kakma sedeli bir takım eşyaları Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmiştir.
Fotoğraf: Markozma Kilisesi / antolojidiyarbakır
Mar Kozma Kilisesi’nden alındığı tahmin edilen Süryanice yazılı bir ilahi kitabı (Fenkitho), Mardin Kırklar Kilisesi’nde bulunuyor.
İsviçreli filolog, tarihçi Van Berchem, 'kilisenin İ.S. 330 yılında yapıldığını belirtir. 1689'da bir onarım geçirdiğini ve 1910’lardan sonra yıkıldığını anlatır.' Günümüzde bu kiliseye ait olduğu iddia edilen, bazalt taştan yapılma giriş kapısına ait çerçeve sütunlar bulunmaktadır.''
