Surlarla çevrili olan tarihi kent Diyarbakır'a, 4 kapısında da yer alan hamamlarda yıkanmadan girilmiyordu.
Yaşamın 9 bin yıldır kesintiye uğramadığı ve dünyanın ender kentleri arasında yer alan Diyarbakır'ın kuzeyinde Dağkapı, batısında Urfakapı, Doğusunda Yenikapı ve Güneyinde de Mardinkapı adı verilen 4 ana kapısı yer alıyor.
KENTE YIKANMADAN GİRİLMEZDİ
Tarihi kentte temizliğe çok önem verildiği ve 4 girişinde de hamam, han ve cami yer alıyordu. Herkesin elini kolunu sallayarak giremediği kadim kente güneş battıktan sonra da girişler yasaklanıyor ve kente giremeyenler, sabahı beklerdi.
Diyarbakır ile ilgili çeşitli kaynaklarda yer alan bilgilere göre, şehre girenler hamamlara sokulur ve buralarda yıkanıp paklandıktan sonra kente girmelerine izin veriliyordu.
Yaklaşık 1800'lü sonlarına kadar yapılan bu uygulamayla ilgili Evliya Çelebi, hamamlarla ilgili hamamların en büyüğünün Rumkapı'da (Urfakapı) yer aldığını, Dağkapı'daki Zilci hamamının güzel, Yenikapı hammamının da meşhur hamamlar arasında yer aldığını belirtir.
BAŞKA İSİMLERLE DE ANILAN KAPILAR
Yenikapı
Yenikapı'nın diğer adları da Diclekapı, Sukapı, şatkapı'dır. Dicle Nehrine baktığı için halk tarafından bu adlar da kullanılıyordu.
Kentin doğusunda yer alan ve basık kemerli, tek girişli Yenikapı kenti Dicle Nehri'ne bağlar.
Urfakapı
Urfakapı'nın da bilinen diğer adı Rum Kapısı, Halepkapı (Halep Arapça'da ve diğer bazı Sami dillerinde süt veren anlamına gelmektedir) ve Saltanatkapısı'dır. Batıda yer alan kapı Osmanlı İmparatorluğu döneminde ''saltanat'' kapısı olarak işlev gördüğü için bu adla da anılmıştır. Bu kapı Osmanlı padişahlarının sefer zamanlarında açılıp sonrasında kapalı tutulduğu söylenmektedir.
Dağkapı
Harputkapı (anlamı Taşkale) olarak da anılan Dağkapı kentin kuzeyinde yer alır. İki silindirik burç arasında yer alan Dağkapı surlarında, Roma ve Bizans imparatorluklarına ait Latince ve Grekçe kitabeler ile Abbasi ve Mervani dönemlerine ait kitabeler yer alıyor.
İki katlı olan Dağkapı Burcu'nun 2. katında Mervaniler döneminden kalma bir mescit yer alır. Kapı günümüzde yıkılmış ve Dağkapı Burcu, Devlet Sanat Galerisi olarak kullanılmaktadır.
Mardin Kapısı
Mardinkapı ya da bilinen diğer adıyla Telkapı, Diyarbakır surlarının dört kapısından biridir. Kapı tepede bukunduğu için Bab-El Tel yani Tepe Kapısı olarak da adlandırılmıştır. Mardin yolu tarafında yer aldığı için bu adı almıştır. Popüler kültürde ''Mardin Kapı Şen Olur'' türküsüne ilham kaynağı olduğu söylenmektedir. Daha önce 3 girişi olan kapının günümüze kadar sadece bir kapısı ayakta kaldı.
Mardin kapısı iki katlı olup zemin kat planı dikdörtgendir. Birinci kata çıkışı sağlayan merdivenler günümüze ulaşamamıştır. Birinci kat ortada dikdörtgen iki yanda yarım daire planlıdır. Yarım dairelerin ortası daire planlı olup üç yönde dikdörtgen mekânlara açılmaktadır.
CUMHURİYET DÖNEMİNDE AÇILAN KAPILAR
Surların kuzeydoğusunda bulunan İçkale'de yine 4 kapıdan oluşuyor. Saraykapı ve Küpelikapı İçkale'yi sur içine, Oğrunkapı ve Fetihkapı ile de sur dışına açılmaktadır.
Bu kapılar dışında kalan Çiftkapı ve Tekkapı'nın da Cumhuriyet döneminde açılan iki yeni kapı olduğu biliniyor.
Haber / Eyüp Kaçar