Diyarbakır'da halkın ayaklanmasıyla top ve silahların kullanıldığı 101 gün süresince çatışmalar yaşandı.
Osmanlı'ya 1515 yılında geçmesiyle Diyarbakır'da çeşitli tarihlerde ayaklanma ve çatışmalar yaşandı. Diyarbakır'da 18. yüzyılda eşkiyaların yol kesmesiyle yaşanan güvenlik sorunu ve vergilerin artırılması, halkın gıdaya ulaşamaması gibi nedenler şiddetli tepkilere yol açıyordu.
KENTTEN GÖÇLER BAŞLIYOR
Yaşanan tüm olumsuzluklar ve bu kargaşa nedeniyle çok sayıda kişi kenti terk ederek, başka yerlere göç etti. Kentteki esnafın da Diyarbakır Vali ve yöneticilerine verdikleri malların ücretlerini alamamaları esnaf kesiminde de tepkileri artırdı.
DİYARBAKIR İHTİLALİ
İbrahim Paşa'nın komutasındaki Hamidiye alaylarını oluşturan milli aşireti
Osmanlı kayıtlarında ''Diyarbakır İhtilali'' olarak yer alan olaylar 3 gün devam ediyor.
Diyarbakır Voyvodası (Osmanlıda verilen bir san) Hacı Emin Ağa ve Diyarbakır Müftüsü Mesut efendi'nin konağını kışla haline getirir. Emin Ağa, oluşturduğu ve 31 Ortası adını verdiği askeri sınıfla Hüseyinpaşa ile birlikte vatandaşlara eziyet ederler. Diyarakır Valisi Hüseyin Paşa da, korku yaratarak halkı baskılamak amacıyla çok sayıda kişiyi idam ettiriyor.
Yaşanan olayların İstanbul'a rapor edilmesiyle Hüseyin Paşa'nın yerine 1802-1803'te Mehmed Paşa görevlendirilir. Mehmed Paşa, 31 Ortası Askeri sınıfını ortadan kaldırmak isteyince küçük çaplı çatışmalar beraberinde ayaklanmaları da getirir. ''Diyarbakır İhtilali'' olarak adlandırılan ayaklanma 3 gün sürer.
MÜFTÜ VE 31 ULEMA SÜRGÜN EDİLDİ
Ayaklanmalarda kentin ağır tahribat gördüğü belirtiliyor. Bastırılan ayaklanmanın baş aktörü olduğu bildirilen Diyarbakır Müftüsü Mesud Efendi, Naibi Salih Efendi, Kıbrıs'a sürgüne gönderilir. Sürgüne gönderilen 128 kişi arasında 31 de ulema bulunduğu kaydediliyor.
101 GÜN SÜREN ÇATIŞMALAR
Diyarbakır'da 1800'lü yıllarda yaşanan ve üç gün süren bu olaylardan sonra yaklaşık 20 yıl sonra yeniden kargaşa yaşanıyor.
Olayların dinmemesindeki nedenin 19. yüzyılda Osmanlı'da yaşanan iktisadi, idari ve askeri alanlardaki çözülmenin giderek belirgin hal almasından kaynaklandığı bilirildi.
Huzursuzluk, kalkışma, taşkınlık, çatışma, protesto ve isyanlar 1819'da da Milli aşiretinden Behram Paşa'nın vali olarak atanmasıyla yeniden alevlendi. Sadece kırsal alanla sınırlı olmayan asayiş olaylarının vali, mütesellim, voyvoda, şehir kethüdası, ayan, kadı, naib ve müftü gibi devlet görevlilerinin de halka baskı ve haksızlık yapmalarıyla devam ettiği kaydediliyor.
Behrampaşa'ya karşı ayaklanma başlar. Behram Paşa İçkale'ye sığındığı ve ayaklanmanın bastırılmasıyla buradan top atışlarının yapıldığı, kentte tahribatların yaşandığı, Alipınar köyünün yağmalandığı bildiriliyor.
Atılan toplardan biri Nasuh Paşa Camisi'ne isabet eder ve camininm minaresi yıkılır ve uzun süre böyle kalınca halk arasında caminin adı kot (kısa) minare olarak kalır.
101 gün yaşanan olaylar, takviye askeri birliklerle bastırılıyor. Olayların bastırılmasından sonra da Behrampaşa bu görevden azlediliyor.
Haber / Eyüp Kaçar
