Tarihi kaynaklarda yer alan bilgilere göre, 19. yüzyıla kadar kullanılan bugün Adana'dan ayrılarak il olan Osmaniye ile Diyarbakır'ın Osmaniye ilçeleri karıştırılınca, birinin adı değiştirildi.
Kaynaklarda, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en önemli ilçelerinden biri olan Diyarbakır'ın Ergani ilçesinin eski adı Osmaniye olarak yer alıyor.
Osmanlı döneminde bugünkü kentin yerinde Osmaniye adıyla yeni bir yerleşim oluştuğu ve eski Ergani'nin sönükleşmeye başlamasıyla bölgenin Ergani yerine Osmaniye olarak anılmaya başlandığı kaydediliyor.
Cumhuriyet'in ilan edilmesinden sonra da Osmaniye adının kullanılmaya başlandığı, ancak daha önce Adana'nın ilçesi olan Osmaniye ili ile Diyarbakır'ın Osmaniye (Ergani) ilçesinin karıştırılmaya başlandığı ve bu karışıklığın, 20 Nisan 1924'te Ergani'nin ilçe statüsüne kavuşmasıyla sona erdiği belirtiliyor.
ERGANİ ADI NEREDEN GELİYOR
Ergani'nin Osmanlı devrinde uzun zaman Sancak Beyliği (il merkezi) yaptığı da ifade eden araştırmacılar, ilçe adının arghini'den geldiği ve arg kelimesinin özellikle gümüş, geniş anlamda maden ve diğer metaller karşılığında kullanıldığını belirtiyor. Bugünkü Ergani/Erxenî adına temel teşkil eden Arghini yer adının, maden yeri anlamına geldiği kaydediliyor. Arghini kelimesi zamanla değişerek, bugünkü Ergani adını aldı.
İlçeye 6 km uzaklıkta bulunan Hilar şehri harabelerinde yapılan bir kazıda M.Ö. 7000 yılına varan kalıntılar bulunmuştur. Buna dayanarak Ergani’nin çok eski bir tarihe sahip olduğu söylenebilir. Ergani, tarihî süreç içerisinde, Akranya, Erkenin, Erkanikana, Yanari, Zülkarneyn, Arsania, Urhana, Aşat isimleriyle anıldı.
Başlıca tarihi yapılar arasında Osmaniye Kalesi ve Meryem Ana Kilisesi bulunurken, ilçenin 7 kilometre güneybatısındaki Sesverenpınar (Hilar) Köyü’ndeki Çayönü’nde yapılan araştırmalar yöredeki yerleşimin M.Ö.7250-6750 yılları arasında başladığını gösterdiği bildirildi.
