Diyarbakır'ın Kayapınar ilçesinde bulunan Ahmedê Xani Camii, dikkat çeken bir detaya ev sahipliği yapıyor.
Caminin girişinde Kürtçe "Ahmedê Xani" yazılı tabela yer alırken, Kayapınar Müftülüğü'nün tabelasında ise Türkçe "Ahmed-i Hani" ifadesi kullanılıyor.
Bu iki ayrı tabelanın aynı camide bulunması, ziyaretçilerin ilgisini çeken ilginç bir görüntü oluşturuyor.
Türkçe tabelada "Ahmed-i Hani" olarak yazılması, Kürtçe okuma yazma bilmeyenler için farklı bir anlam taşıyor.
Türkçe alfabede 'x' harfi olmadığı için, 'Hani' şeklinde yazılması, Türkçe konuşanlar için 'nerede' anlamını çağrıştıran bir algı yaratıyor. Bu durum, Ahmedê Xani'nin isminin doğru telaffuzu ve anlamı konusunda farklılıklar ortaya çıkarıyor.
AHMEDÊ XANİ KİMDİR?
Ahmedê Xani, 1650-51 yıllarında Hakkâri'nin Çukurca ilçesine bağlı Han Köyünde doğmuştur. Pinyanişi Aşiretinin bir kolu olan Hânî kabilesine mensup olması ve Han köyünde doğmuş olması nedeniyle "Ahmed-i Hani" veya Kürtçe ismiyle "Ahmedê Xani" olarak tanınmaktadır.
Xani, Suriye medreselerinde Antik Yunan felsefesini, Anadolu ve İran medreselerinde ise İslam felsefesi, astronomi, şiir ve sanat tekniklerini öğrenmiştir.
Şihabeddin Sühreverdî, Farabi, Feqiyê Teyran, Molla Ahmed-i Cezirî, Platon, Aristoteles, Muhyiddin İbn Arabi, Ali Hariri, Firdevsî ve Ömer Hayyam gibi büyük düşünürlerden etkilenmiş ve bu birikimini dört ayrı dilde ifade etmiştir.
ESERLERİ VE ETKİLERİ
Ahmedê Xani, Kürtçenin Kurmanci lehçesine uyarlanmış "Mem û Zîn" adlı eseri ile tanınan tarihçi, edebiyatçı ve mutasavvıftır.
Bu eseri, Kürt edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.
Hani, eserlerinde dönemin felsefi, teolojik ve edebi bilgilerini derinlemesine işleyerek yetkinliğini kanıtlamıştır.
Kürtçe, Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesine olan hakimiyeti, onun şiirlerindeki derin kültürel birikimi ve bilgiyi gözler önüne serer.
''NÜBİHJARA BİÇÜKAN''
"Mem û Zîn" adlı eserinde olayları derinlemesine analiz eden Xani, çocuklar için yazdığı "Nûbihara Biçûkan" adlı eserinde, bu eseri küçük Kürt çocukları için kaleme aldığını belirtmiştir.
Ahmedê Xani, Beyazıt'ta Muradiye Camii'nde imamlık yapmış ve Beyazıt Beyi Mir Muhammed'in divan kâtipliğinde bulunmuştur. Ona olan yakınlığını ve sevgisini bir şiirinde ifade etmiş, ölümüne dair üzüntüsünü belgelemiştir.
Bu bağlamda, Diyarbakır'daki Ahmedê Xani Camii'nde bulunan iki ayrı tabela, hem kültürel hem de dilsel bir zenginliği yansıtmakta ve ziyaretçilere Ahmedê Xani'nin mirası hakkında önemli ipuçları sunmaktadır.