Diyarbakır'da kalede yaşamın zorluğuna dayanamayınca, inerek köy kurdular.
Diyarbakır-Mardin karayolunun 13. kilometresinde yer alan Çınar ilçesine bağlı Demirölçek Mahallesi sınırları içinde yer alan Zerzevan Kalesi, 2014 yılında başlatılan kazılarla ortaya çıkarıldı.
Roma İmparatorluğu döneminde sınır garnizosu olarak kullanılan askeri yerleşim alanı olan Zerzevan, Asur, Pers gibi bazı medeniyetlerin izlerini de taşıyor.
ROMA-SASANİ MÜCADELESİ
UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi'nde yer alan Zerzevan Kalesi, yüksek bir tepede vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde stratejik bir konumda Roma sınır garnizonu olarak birçok Roma-Sasani mücadelesine tanıklık etti.
İslam orduları fethinden sonra Zerzevan'ın bulunduğu alan jeopolitik önemini kaybetmiş; 1890'lı yıllara kadar geçici barınaklar dışındaki alan kullanılmamıştır.
KALEDEN İNİŞ
Çeşitli kaynaklarda yer alan bilgiye göre, Zerzevan Kalesi 1890’lı yıllarda geniş bir aileye ev sahipliği yapmış. Buraya yerleşen ve uzun yıllar yaşan aile, ulaşım ve benzeri sorunlar yaşamaya başladı.
Kim oldukları tam olarak bilinmeyen aile yaşadıkları zorluklara daha fazla dayanamayarak 1967'de 30 hanelik bir topluluk halinde kaleden aşağıya inerek bir kilometre uzaklıktaki Zerzevan Köyü adıyla yeni bir köy kurdu. Aileler, bugünkü ismi Demirölçek olan köyde yaşamaya başladı. Köy son çıkarılan yasayla mahalle statüsünde bulunuyor.
1.2 KİLOMETRELİK SURLAR
Kalede kazılar ilk olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün izni ile 2014 yılında başladı.
Kazılarda, gözetleme-savunma kulesi, surlar, Mithraeum, yeraltı sığınağı, kilise, askeri-sivil konutlar, yeraltı ibadethanesi, sunaklar, kaya mezarları, su kanalları gibi yapılar ortaya çıkarıldı.
Diyarbakır-Mardin karayolundan 12–15 metre yüksekliğinde, 2,1 ile 3,2 metre kalınlığındaki surlarla çevrelenmiş.
Toplam 1,2 kilometre uzunluğundaki sur duvarına belirli aralıklarla yerleştirilmiş 10 adet burç ve 2 kule yer alıyor.
Yerleşimin güneyindeki üç katlı büyük kulenin 19.2 metreye kadar olan kısmı korunmuş, orijinal yüksekliğinin ise 21 metre olduğu tespit edilmiştir.
Surların dışında ise su kanalları, sunu çanakları ve taş ocakları ile nekropol bulunmaktadır.
