Eyüp Kaçar
Yüksek mevkîleri olduğu halde Osmanlı'nın Diyarbekir Valileri halk tarafından ilginç lakaplarla anıldı.
O tarihlerde adı Diyarbekir olarak adlandırılan Diyarbakır 1515 yılında Osmanlı'ya bağlandı. Eyalet olarak yönetilen ve beylerbeyliği, vezaretlik makamı verilen Diyarbakır'da 1918'li yıllara kadar 300'ü aşkın vali görev yaptı. Diyarbakır'da 2 ay ile 8 yıl arasında görev yapan valiler oldu.
LAKAPLARIYLA ANILDILAR
Halk tarafından valilere, bedenlerindeki özür, giydikleri elbise, sakal, bıyık, davranış gibi çeşitli özelliklerinden dolayı lakaplar takıldı. Valiler, takılan bu lakaplarıyla tanındı ve anıldı.
Diyarbakır'da görev yapan valilere takılan ve ilginç gördüğümüz lakapları sizler için düzenledik. Osmanlı arşivlerinde de yer alan bu lakapların bazılarını sizler için derledik. bazı lakapların neden verildiği ile ilgili kaynaklarda bilgiye rastlanmazken, bilgisine rastladığımız lakapların hikayesi ise şöyle:
SARI MUSTAFA PAŞA
Mustafa Paşa, Girit serdarı iken azledilip ardından katledilen Deli Hüseyin Paşa'nın oğludur. Lakabı arşiv kaynaklarında ''Sarı'' olarak verilmektedir. Sarı Mustafa Paşa 1734-1735 yılları arasında 6 ay Diyarbekir Valiliği yaptı.
Giysisinde sarı renklere ağırlık vermesi nedeniyle bu lakabı aldığı söyleniyor.
BIYIKLI MEHMET PAŞA
Diyarbakır'ın ilk valisi olarak 1516 yılından itibaren 6 yıl görev yaptı. IV. Mehmet döneminde hem kaptan-ı deryalık hem de sadrazamlık (Başbakanlık) yapan Bıyıklı Mehmet Paşa, dikkat çekici bıyıklarından dolayı bu lakabı aldı.
Tam olarak Bıyıklı Koca Derviş Mehmet Paşa olarak lakap alan emeklilik döneminde felç geçirir. Geçirdiği felçten dolayı lakabına felçli kelimesi de eklenir. Felçli Bıyıklı Koca Derviş Mehmet Paşa olur.
KURT İSMAİL PAŞA
Osmanlı kayıtlarında Kürt olarak geçen, ancak günümüzde ''ü'' harfi üzerindeki noktalar atılarak ''kurt'' olarak adlandırılan İsmail Paşa Diyarbakır'da ilk gazeteyi çıkaran vali olarak biliniyor.
Osmanlı kayıtlarındaki adına rağmen Kürt, yerine kurt olarak anılan İsmailpaşa'nın yaşamında, kurtlarla ilgili herhangi bir hikayesine ise rastlanmıyor.
Diyarbakır'da 1867-1875 yılları arasında Diyarbakır Valiliği görevini yürüten İsmail Hakkı Paşa aynı zamanda en uzun süre valilik görevinde bulunan kişi.
Diyarbakır'da matbaa kurarak, ilk gazete olan ''Diyarbekir Gazetesi'' adıyla resmi vilayet gazetesini çıkaran paşa, Islahane açarak kimsesiz çocukların eğitilip meslek sahibi olmalarını da sağladı.
Günümüzde her ne kadar Kurt İsmailpaşa olarak anılsa da İsmailpaşa yaptığı çalışmalarından dolayı, yaklaşık 150 yıl önce İngiliz The Times Gazetesi'nde Kürt İsmail Paşa olarak yer aldı.
The Times 1877 yılında, Diyarbakır'ın Osmanlı Valisi'nin adını gazete sayfalarına ''Kürt İsmail Paşa'' olarak yazarken, paşanın basın, eğitim ve diğer alanlardaki çalışmalarından söz etti.
MELEK AHMET PAŞA
Abaza asıllı olan İstanbul doğumlu Melik (Melek) Ahmet Paşa, Sarayda yetişip, silahtarlığa getirildi. Melik Ahmet Paşa'ya ''Melek'' lakabı padişah tarafından verildi.
Sultan I. Ahmed'in ona, çocukluğunda ''Melek'' lakabını verip yetiştirilmek üzere Dârüssaâde Ağası Hacı Mustafa'ya gönderdiği ve böylece Melek lakabını aldığı belirtiliyor.
Melik Ahmet Paşa, 1639, 1645 ve 1646 yıllarında 3 kez Diyarbakır Valiliği yaptı. Kasım 1648'de Diyarbakır'dan Bağdat Valiliği'ne atandı.
''Melek Ahmet Paşa'' adı zamanla Diyarbakırlılar tarafından ''Melik Ahmet'' olarak telaffuz edilmeye başlandı. Günümüzde halen Balıkçılarbaşı'ndaki cadde ve cami ''Melik Ahmet'' olarak adlandırılıyor.
DELİ BEHRAM PAŞA
Diyarbakır'a 1818'de atannan Deli Behram Paşa halka yönelik katı davranışlarından dolayı bu lakapla adlandırılmış. Diyarbakır'a geldiğinin 3. gününde şehir halkını toplayarak sert bir konuşma yapan Deli-Behram Paşa'nın; ''Benden önce sürdürdüğünüz Valilerin hesabını soracağım, evlerinizi başınıza yıkacağım, direnenleri keseceğim, öldüreceğim...'' mealinde konuşması halk arasında huzursuzluğa, infiale ve isyana dönüştü.
O yıllarda valilik dahil tüm idari birimler İçkale’deydi. Fatih Paşa Camii çevresinde toplanan halk İçkale’ye doğru harekete geçince, İçkale’nin ortasındaki Virantepe’nin üzerine çıkan Vali Behram Paşa, buradan halkın üzerine ve kente doğru top atışları yaptırır.
LAKABI OLAN DİĞER VALİLER
Fırat Üniversitesi öğretim görevlilerinden Prof. Dr. İbrahim Yılmaz Çelik'in Osmanlı döneminde Diyarbakır'da görev alan valileriyle ilgili çalışmaya göre, Diyarbakır'da görev yapan lakabı olan diğer valiler şunlar:
''Uzun Süleymanpaşa 1528-1530 2 yıl
Fil Yakup Paşa 1528-29 2 yıl
Halhallı Behram Paşa 1564-66 3 yıl
Sağır Behram Paşa 1577-78 10 ay
Deli İbrahim Paşa 1593-94 2 yıl
Saatçi Hasan Paşa 1592-93 1 yıl
Hadım Osman Paşa 1594-95 6 ay
Hadım Hüsrev Paşa 1601-1602 1 yıl
Ketenci Osman Paşa 1602 1603 11 ay
Melek Ahmet Paşa (Melik Ahmet) 1646-1647 1 yıl 3 ay
Telli Mustafa Paşa 1645-1646 6 ay
Saçbağı Mehmet Paşa 1649-1649 5 ay
Şatır Kara Mustafa Paşa 1655-1655 6 ay
Tuz Mehmet paşa 1738-1739 1 yıl
Çeteci Abdullah Paşa 1740-1741 1 yıl
Güleç Ali Paşa 1742-1742 6 ay
Ispanakçı Mustafa Paşa 1773-1773 6 ay
Zincirkıran Ali Paşa 1606-1606 5 ay
Kalaylı Koz Ahmet Paşa 1693-1693 3 ay
Topal Hüseyin Paşa 1695-1696 1 yıl
Palabıyık Yusuf Paşa 1705 -1706 1 yıl
Şehla İbrahim Paşa 1713-1715 2 yıl
Kazıkçı Hüseyin paşa 1744-1744 5 ay
Yeğen Hacı Ahmet Paşa 1786-1786 2 ay
