UNESCO'dan Diyarbakır ve Türkiye'ye kötü haber
Özgür Ayaydın
UNESCO Diyarbakır raporunda, Sur’daki hendek-barikat operasyonları ve sonrasında yapılan çalışmalar ile dünya mirası alanının önemli değişikliğe uğradığı belirtilerek, Diyarbakır'ın asıl listeden düşürülmesi istendi.
Diyarbakır merkez Sur ilçesinde 2015 yılında yaşanan hendek-barikat operasyonları ve sonrasında yapılan çalışmalar, UNESCO’nun taslak raporunu yansıdı. Diyarbakır’da iki kez yapılan ziyaretlerden sonra hazırlanan taslak raporda, UNESCO Dünya mirası listesinde bulunan Diyarbakır Surları ve Hevsel bahçeleri için, “Tehlikeye altındaki dünya mirası” listesine alınması istendi.
Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri 2015’te listeye alındı
Yapım tarihi belirsiz, özellikleri bakımından dünyada benzeri olmayan Diyarbakır Surlar ve Hevsel bahçeleri, 2015 yılında UNESCO dünya mirası listesine alınmıştı. Ancak, 2015 Kasım ve 2016 Mart ayları arasında Sur’da yaşanan hendek- barikat operasyonları ve ardından yapılan çalışmalar ile ilgili UNESCO heyetlerinin kentte yaptığı çalışmalar ve tespitleri taslak raporu haline getirildi.
Hükümetlerarası Komite’den Diyarbakır raporu
Diyarbakır’da son olarak incelemelerde bulunan Reaktif Misyonun rapor ve tespitleri üzerine 21 ülke temsilcisinden oluşan “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması için Hükümetlerarası Komite” taslak raporu hazırladı. “Dünya miras listesinde yer alan varlıkların korunma durumu” başlığı ile hazırlanan raporda, Diyarbakır surları ve Hevsel bahçeleri ile ilgili çarpıcı tespitler yer aldı.
Türkiye, 2022’de UNESCO’ya koruma durumu raporu vermiş
Taslak rapora göre, Türkiye, 2 Şubat 2022'de UNESCO’ya koruma durumu raporu verdi. Raporda, Diyarbakır Surları'nda gerçekleştirilen çalışmaların Mülkün Üstün Evrensel Değeri üzerinde olumsuz bir etkisi olmadığı belirtilerek, “Tüm burçlar ve sur duvarları değerlendirildi ve belgelendi; yapısal sorunlar ve acil müdahale gereksinimleri belirlendi. Çok sayıda burç ve bazı sur duvarlarında restorasyon çalışmaları yapılmış veya yapılmakta olup, 52 numaralı burcun önünde peyzaj projesi yapılmıştır” denildi.
“Tarihi dokuyu dikkate alıyoruz, inşaatlar 2 kat ile sınırlı”
Türkiye’nin sunduğu raporda, Sur içinde çağdaş, şehircilik ilkeleri ve afet riski de dikkate alınarak bölgenin sağlıklı ve güvenli bir kentsel yaşam alanına dönüştürülmesini amaçlayan 4 kentsel tasarım projesi gerçekleştirildiği de ifade edildi. Raporda ayrıca, Sur içindeki ve tampon bölgedeki tüm çalışmalarda alının tarihi dokusunun dikkate alındığını, inşaatın iki katla sınırlandırılarak görsel bütünlüğü olumsuz etkileyecek uygulamalardan kaçınıldığı belirtildi.
“2012 koruma planı değiştirildi, geri dönüş imkansızdır”
Türkiye sunduğu raporda ayrıca, 2012 Koruma Planı'nda 2016’da değişiklik yaptığını, yapılan değişikliğin 2015'teki olayların ardından bozulan fiziksel mekanın organizasyonunun yeniden tanımlanması, geleneksel sokak dokusunun genişletilmesi ve devlet dairesi alanlarının oluşturulması ihtiyacına yanıt verdiğini ve b nedenle uygulamanın durmasının imkansız olduğunu da belirtti.
“Sur ve tampon bölge önemli bir değişikliğe uğradı”
UNESCO tarafından hazırlanan taslak raporun, “Analiz ve sonuçlar” başlığı bölümünde, Reaktif İzleme misyonu raporunda mülkün, tampon bölgesinin ve ortamının kayıttan bu yana önemli bir değişikliğe uğradığı belirtildi. Bununda Türkiye’nin uyguladığı projelerden kaynaklandığı belirtilen taslak raporda, Amida Höyüğünde yapılan arkeolojik araştırmalara da yer verildi. Raporda, Diyarbakır’ı dünya miras listesinden düşürecek tespitler ise şöyle sıralandı:
“Yasa dışı mahalle ve amfi tiyatronun yeri yıkılmış”
“Kaledeki 'yasadışı' bir mahalle ve diğer yasal altyapı, daha önce bu civarda olduğu bildirilen Roma amfi tiyatrosunun yerinin değiştirilmesi gibi herhangi bir etki değerlendirme çalışması veya araştırması yapılmadan, halka açık bir park oluşturmak için yıkıldı. Aynı şekilde Hz. Süleyman Camisi'nin (İçkale) peyzaj alanı geliştirilmesi için arkeolojik araştırma yapılmadan girişimde bulunuldu. Kayıttan bu yana, On Gözlü Köprü çevresinde bazılarının yasa dışı olduğu bildirilen çok sayıda inşaat, çevre düzenlemesi ve altyapı projesi de dahil olmak üzere diğer projeler mülkün üstün evrensel değerini önemli ölçüde aşındırdı ve bu da mülkün üstün evrensel değerin kaybına neden oldu. Anzele kaynağında yapılması planlanan değişiklikler, mülkün üstün evrensel değerini olumsuz etkileyebilir.”
“Hevsel bahçeleri ve şehir arasındaki bağ kopmuş”
Raporda, “Hevsel Bahçelerindeki arazi parsellerinin birleştirilmesi ve Surlar içindeki tarihi kentin yeniden yapılandırılmasının, bunun sonucunda ortaya çıkan sosyal etkiyle, Bahçeler ile bir zamanlar besledikleri şehir arasındaki bağın ciddi şekilde kopmasına yol açtığını bildiriyor. Heyet, yetiştirilen mahsul türlerinde değişikliği kolaylaştıracak şekilde tarla desenlerinin devam eden yeniden yapılandırılması gibi diğer planlı değişikliklerin bu temel saldırıyı daha da tehdit edeceği konusunda uyarıyor” denildi.
“2012 yılı koruma planına geri dönülsün”
Türkiye’nin, mülkün üstün evrensel değerini etkileyebilecek tüm projeleri durdurmaması ve Komite tarafından defalarca talep edildiği gibi 2012 Koruma Planına geri dönmemesi konusundaki derin kaygısını ifade eder ve talep ettiği belirtilen raporda, “Tampon bölgede daha fazla yıkım ve imar da dahil olmak üzere, mülkün üstün evrensel değerini etkileyebilecek tüm projelerin durdurulması” istendi.
Diyarbakır için kötü haber “Tehlike altındaki listeye alınsın”
Taslak raporun son bölümünde, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajının (Türkiye) Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne kaydedilmesine karar verilmesi talep edilerek, “Ayrıca Taraf Devletten, Dünya Miras Merkezi ve Danışma Organlarına danışarak, varlığın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesinden (DSOCR) çıkarılması için İstenilen koruma durumu için bir teklif geliştirmesini ve ayrıca Mülke ve tampon bölgeye yönelik müdahaleleri tersine çevirmek ve Dünya tarafından değerlendirilmek üzere kayıttan bu yana uygulanan geliştirme projelerinden kaynaklanan olumsuz etkilerin azaltılmasına yardımcı olmak için, uygulama takvimi de dahil olmak üzere, 2022 misyonu tarafından bildirilen bir dizi düzeltici önlemleri almalıdır” denildi.
Diyarbakır için son karar 9 Eylül’de Riyad’ta verilecek
Diyarbakır Surları ve Hevsel bahçelerinin dünya mirası asıl listesinden çıkarılıp tehlike altındaki miraslar listesine alınmasını isteyen taslak rapor, 9 Eylül’de Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'ta ele alınacak. Riyad’da yapılacak Kültürel Miras Merkezi genel kurul toplantısında, tarihi suların “Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi”ne alınıp alınmayacağı karara bağlanacak