Eyüp Kaçar
Diyarbakır'da görev yapan valinin emriyle yıkımına başlanan tarihi değerler, Fransız gezginin girişimiyle durduruldu.
Fransız mımar, ressam, arkeolog, sanat tarihçisi ve gezgin Albert Louis Gabriel'e Diyarbakır çok şey borçlu. 0 tarihlerde bölge gezisine çıkmasaydı, yolu Diyarbakır'a düşmeseydi, kimbilir belki de şuan surların büyük bir bölümü olmayacaktı.
Yapım tarihi bilinmeyen UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'nde yer alan surların ayakta kalmasına vesile olan Fransız Albert'in diğer adı da ''Surları kurtaran adam''.
YIKIM 100 METREDE DURDURULDU
Surla var olan ve yüzyıllardır varlığını sürdüren kadim kentin bu tarihi güzelliklerinin yıkımına 1930 yılında karar verilir. Yıkımın gerekçesi de şehre havanın gelmemesi..
O tarihte görev yapan Diyarbakır Valisi Hasan Faiz Ergun'un emriyle Dağkapı ile Urfakapı arasında yıkım başlıyor.
''Sur içine hava girmiyor, bulaşıcı hastalıklar yaygınlaşıyor, hava sirkülasyonu olsun'' gerekçesiyle top atışı ve dinamitlerle yıkım devam ederken, çıktığı bölge gezisinde yolu Diyarbakır'a düşen Fransız mimar, edebiyatçı, Albert Louis Gabriel'in hükümet yetkililerine telgraf çekmesi ve durumuı anlatmasıyla yıkım durduruluyor.
Tabi telgrafın iletilmesi cevabının gelmesi süre alıyor. Bu sürede de 100 metrelik sur yok ediliyor. Yıkımda sadece bugün tek beden olarak adlandırılan Dağkapı Semti'nin hemen orta yerinde duran burç yıkımdan kurtuluyor. Burcun sağı ve solundaki surlar yıkılıyor.
ALBERT LOUİS GABRİEL KİMDİR?
Fransa'nın Haute Marne ilinin Cerizières kasabasında 2 Ağustos 1883’te tanınmış bir mimar babanın oğlu olarak dünyaya geldi. Ailesinin işstememesine ve tüm ısrarlarına rağmen, baba mesleğini seçerek Paris’te Ecole nationale des beaux-arts’da mimarlık okurken bir taraftan da Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne devam etti. Böylece her ikisinden de mezun oldu ve meslek hayatının ilk yıllarında çeşitli başarılar elde ederek 1903’te l’Académie des beaux-arts’ın Jean Leclaire ödülünü aldı.
ÖDÜL KAZANDI
1908-1911 kazı mevsimlerinde merkezi Atina’da bulunan Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün Delos adasında sürdürdüğü çalışmalara mimar olarak katıldı ve ortaya çıkarılan Helenistik çağa ait evlerin plan, rölöve ve süslemelerini çizdi. Bu desenler 1911 yılında Paris’te sergilendi ve ona ikincilik madalyası kazandırdı.
Albert Louis Gabriel’in (1883-1972) başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin çeşitli şehirlerini karış karış gezerek çektiği fotoğraflarından oluşan koleksiyonunda kaybolmaya yüz tutmuş anıt eserler, şehirler ve insan manzaralarından oluşan pek çok ilginç kare yer alıyor.
ANADOLU'DA 40 YERİ GEZDİ
Gabriel, 1908-1959 yılları arasında Kütahya, Afyon, Akşehir, Konya, Karaman, Niğde, Nevşehir, Aksaray, Kayseri, Amasya, Tokat, Sivas, Mardin, Urfa, Diyarbakır, Bitlis, Hasankeyf başta olmak üzere Anadolu’da kırka yakın seyahat yaptı.
YIKIM KARARI VEREN VALİ ERGUN
Hasan Faiz Ergun, Mülkiye'den 1908'de mezun oldu. Antalya Elmalı ve Konya Ereğli Kaymakamlıkları, Bursa Vilayeti Muhacirin Müdürlüğü, Yenişehir, Gemlik, Lapseki, Oltu Kaymakamlıkları, 3. sınıf Mülkiye Müfettişliği yaptı. 9 mayıs 1923 tarihinde Kars Sancağı Mutasarrıflığına atandı.
Kars vilayet olunca da Kars Valiliğine terfi etti. Daha sonra sırasıyla Erzincan, Çorum, Antalya, Diyarbakır ve Tokat Valiliklerini yaptı.
