Zülfi Yokuş, 45 yıl önce sadece bir sahnesinde yer aldığı filmden sonra tüm Türkiye'nin tanıdığı bir isim oldu. O kısa sahnede çaldığı kaval da bir ustanın, Diyarbakırlı Ermeni kaval ustası Dikran Nişan, yani Nişo'nun ellerinde hayat bulmuştu. Nişonun kavalı, Hafız Zülfo'nun nefesiyle buluşunca da ortaya Diyarbakır'ın "Bozkırdaki Vivaldi"si çıktı.
Kalplerde yer edinen sahne, Siirt'in Kurtalan İlçesi'nden çıkan kara trenin dumanlarını savura savura Diyarbakır'ın Ergani İlçesi tren istasyonuna girmesiyle başlıyor. Yılmaz Güney'in yazdığı, yönetmenliğini Zeki Ökten'in yaptığı Sürü filminin başrollerinde Tuncel Kurtiz, Tarık Akan ve Melike Demirağ gibi isimler vardı. İşte o filmin Ergani Tren Garındaki sahnesinde Hafız Zülfo, yanında kızı, kaval çalarken kalplerde yer ediyor. Nişo Ustanın kavalına nefesiyle adeta can veren Zülfo'nun o birkaç saniyelik rolü hala hafızalarda.
Bugün hayatta olmayan iki ismin hikayesi bir belgeselde ele alındı. Diyarbakır’lı Ermeni ünlü kaval ustası Dikran Nişan (Nişo) ve Diyarbakır'ın "Bozkırdaki Vivaldisi" Zülfi Yokuş (Zülfo)’nun çakışan dramatik hayat hikayeleri, kaval enstrümanı üzerinden çekimi 3 yıl süren “Bilura Nişo” belgeseline konu oldu.
Yönetmenliğini Sedat Kıran ve editörlüğünü Ömer Leventoğlu’nun yaptığı “Bilura Nişo” belgeselinde, Diyarbakır’da, 1915 yılında biri 9 diğeri 6 yaşında olan Nişo ve Zülfo’nun kesişen dramatik hikayeleri ele alınıyor.
Kaval üzerinden yola çıkılarak hikayeleri kesişen ve dramatik bir sonla biten Nişo ve Zülfo’nun belgesel filmde, çocuklarına da yer veriliyor.
Belgesel Filmin gösterimi de geçmişin ruhuna uygun bir yerde, Diyarbakır'daki Surp Giragos Ermeni Kilisesinde yapıldı. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eş Başkanı Serra Bucak da, Bilura Nişo filminin galasına katıldı.
Yönetmen Kıran ve davetliler ile birlikte filmi izleyen Eş Başkan Bucak, "Kendini Diyarbakırlı hisseden herkesin beraberliğini bu muhteşem filmde görmek hepimizi çok duygulandırdı." dedi.
Yönetmen Kıran'ın filmde Diyarbakır'ı çok iyi anlattığını belirten Bucak, şunları ifade etti:
"Sizi gönülden tebrik ediyorum, çok kıymetli bir iş açığa çıkmış. Bu coğrafyayı çok iyi anlatmışsınız, emeğinize sağlık. Bu coğrafyada anlatılması gereken hikayelerin belki çeyreği anlatılmadı. Acılar, yaşanan katliamlar, sürgünlerden, hakikaketlerden bahsediyoruz ama bir güzelliği de var. Bu kentin hafızası diri, hafızasını yitirmiyor, sahip çıkıyor. Kardeşliğine ve beraberliğine sahip çıkıyor. Bunları filmde izlemek çok güzeldi."
DİKRAN NİŞAN (NİŞO) KİMDİR?
Diyarbakır’da yaşayan Ermeni cemaati üyesi Nişo, 1915’te, babası öldürülüp annesi ve 2 kardeşi ile Suriye’ye sürgüne gönderiliyor. Şanlıurfa civarında kafileden ayrılıp yeniden Diyarbakır’a dönüyorlar. Bir marangoz ustasının yanında çalışan Nişo, zamanlı çok iyi kaval, ney ve zurna yapmaya başlıyor. Bu konuda o kadar becerisi artıyor ki sadece Anadolu’dan değil, çevre ülkelerden bile adı bilinir ve kendisinden bu enstrümanlar alınmaya başlanıyor.
“DAĞLAR HALA BENİM KAVALIN PERDELERİ İLE İNLER”
Nişo, 1977 yılında verdiği mülakatta, “Dîyarbekir havalisinin en yanık sesli kavalları, en gür sesli zurnaları ve en iyi dilli düdüklerini ben yaparım. Dağlar, hâla benim yaptığım kavalların verdiği perdelerde inler” der.
Diyarbakır’dan 1970 yılında ayrılan Nişo, İstanbul’a göç eder. Vefat tarihi olan 1998 yılına kadar Feriköy’de yaşayan Nişo’nun ölünceye kadar evinin altındaki atölyesinde ahşabı oyup, düdük, bilur, (kaval) zurna yapmaktan vazgeçmemişti.
ZÜLFİ YOKUŞ KİMDİR?
Ergani ilçesinde yaşayan Zülfo, babası 1914 yılında savaşta asker olarak yaşamını yitirince üzülen Zülfo, günlerce ağlar. Gözlerindeki sıkıntı dönemin ilkel yöntemleri ile tedavi edilmeye çalışılınca iki gözünü kaybeder. Çok iyi bir nefese sahip olan Zülfo, yoksulluk nedeniyle bir tüfek namlusundan yapılan kavalı çalmaya başlar. Diyarbakır’da kaval yapmakta ustalığı nam salan Nişo’dan söz edilir. Nişo, Diyarbakır’a gelip kendisi ile tanışan Zülfo’nun nefesinden etkilenir ve ona özel bir kaval yapar.
DİYARBAKIR'IN BOZKIRDAKİ VİVALDİSİ
Nişo’dan aldığı özel kaval ile Ergani’ye dönen Zülfo, Ergani tren garında kaval çalmaya başlar. Nefesi ve kaval çalmaktaki ustalığı öyle yayılır ki duyanlar gelip kendisini görmek ister. O dönemde kendisi de bayağı ünlü olan Zülfo’yu bu nedenle Yaşar Kemal, Yılmaz Güney, Osman Şahin, Malmîsanij, Yılmaz Odabaşı gibi birçok ünlü yazar ve sanatçı kıymetini bilip anmışlardır. Resmi kayıtlarda adı Mehmet Zülfi Yokuş olan Zülfo, 1995 yılında yoksulluk içinde yaşamını yitirir.
Eldeki bilgiler “Hafız Zülfo”nun 1940’lı yıllardan, 1980’lı yıllara kadar Ergani Tren İstasyonunda kaval çaldığı yönünde. Bozkırın Vivaldisi “Hafız Zülfo” ile kızının istasyondaki görüntüsü, bu güzergahı kullanan bir çok kişi için hafızalarda hala tazeliğini koruyor.
Diyarbakır, Ergani, Eğil ve İstanbul’da çekimleri yaklaşık 3 yıl süren, “Bilura Nişo” film belgeselinin birçok ulusal ve uluslararası festivale katılacağı belirtildi.
