Diyarbakır'da Hamidiye Alaylarının zulüm etmesi üzerine, telgrafhane 3 kez işgal edildi.
Diyarbakır Salnamelerinde ve çeşitli kaynaklarda, 400 yılı aşkın süre Osmanlı Devleti hakimiyetinde yer alan Diyarbakır'da çeşitli tarihlerde ayaklanma, eşkıyalık ve işgal gibi olaylar meydana geldi.
BİRİNCİ İŞGAL
Diyarbakır'da 1905 yılı temmuz ayından, Milli Aşireti'nden İbrahim Paşa emrindeki ''Hamidiye Alayları''nın köy baskınları, yol kesme, soygun ve cinayetleri halkı bıktırdı.
Bu baskı ve zulümden bıkan halk, o günlerde Diyarbakır’da bulunan Ziya Gökalp’ın önderliğinde telgrafhaneyi işgal ettiler ve Padişaha şikayet telgrafları yağdırdı.
PAŞA GİTTİ OĞLU GELDİ
Üç gün süren işgal, bölgeye gönderilen heyetle son buldu. Yapılan incelemeler sonucu İbrahim Paşa ve maiyetindekiler görevden alınarak yerine oğlu vekaleten görevlendirildi.
İKİNCİ İŞGAL
İbrahim Paşa'nın yerine görevlendirildiği oğlu da huzuru ancak 2 yıl sürdürebildi. İki yıl sonra kentte yeniden huzursuzluklar başladı.
Şikayetler yeniden başladı ve halk 1907 yılında bir kez daha telgrafhaneyi işgal etti. Ancak bu işgal 11 gün sürdü.
İkinci işgal sırasında da İstanbul’a, padişaha şikayet telgrafları yağdı.
BATILILARI KIZDIRAN İŞGALLER
Diyarbakır Telgrafhanesinin Batı Ülkeleri için stratejik önemi vardı. Oldukça önemsedikleri telgrafhanelerin işgal edilmesi krizlere yol açıyordu.
Diyarbakır Telgrafhanesinin sık sık işgal edilmesi Avrupa devletleri ve Osmanlı Devleti arasında krizlere neden oluyordu.
TELGRAFHANEYİ ENÇOK İNGİLTERE KULLANIYORDU
Avrupa ülkeleri arasında en çok İngiltere'nin Diyarbakır Telgrafhanesi'ni kullandığı kaydediliyor.
İngiltere'nin Ortadoğu, Hindistan, Çin ve Avustralya ile olan iletişimini Diyarbakır Telgrafhanesi’nden yaptığı belirtiliyor.
Bu yüzden 1900'lü yıllarda ve sonraki yıllarda da Diyarbakır Telgrafhanesinde görevli tüm memurların İngilizce ve en çok da Fransızca bildikleri ifade ediliyor.
ÜÇÜNCÜ İŞGALİN NEDENİ MONDROS ANLAŞMASI
30 Ekim 1918 günü imzalanan Mondros Anlaşması’yla başta Diyarbakır olmak üzere ''Vilayat-i Sitte'' adıyla anılan bölgedeki 6 vilayetin Ermenilere terk edileceği söylentilerinin duyulması üzerine telgrafhane bir kez daha işgal edildi.
Süleyman Nazif’in da katıldığı kalabalık telgrafhaneyi işgal ederek, Padişaha ve Sadrazam Ferit Paşa’ya ağır ifadeler içeren telgraflar yağdırdı.
Padişahın, bu vilayetlerin terkinin kesinlikle söz konusu olmadığını taahhüt etmesi üzerine halk telgrafhaneyi işgalden vazgeçti.
KAYNAK: Prof. Kenan Haspolat
