Bakire Manastırı ve Meryem Ana Kilisesinin ne zaman yapıldığı tam bilinmese de, Ermeni Rahip Ğugas İnciciyan’ın kilise ile ilgili verdiği bilgilere göre; Kilise, Ergani’den bakıldığında bulutların arasında kartal yuvası gibi heybetli durmaktadır.
Meryem Ana Kilisesi isminden olacak ki, Zülküf Dağının diğer adı da Meryem Ana Dağı (Çiyayé Meryemané)’dır.
Zirvedeki kilise, zamanında Ergani’de bulunan büyük manastırın bir parçasıydı. Muhteşem bir yapıydı. İbadethaneleri ve eğitim kısımlarının dışında misafirhaneleri, yemekhaneleri, fırınları, ahırları olan büyük bir manastırmış. Kısacası, büyük bir mabetmiş; mimari ve kullanılan malzeme yönünden de tarihî bir şahesermiş.
''Bu kilisenin duvarlarının zamanında mükemmel çinilerle kaplı olduğu, 1960’lı yıllara kadar duvarlarında cini kalıntıları bulunuyormuş. Kilisenin Piran’a (Dicle İlçesine) bakan tarafında merdivenlerle inilen derin ve büyük su mahzenleri varmış. Büyük bir odaya benzeyen bu mahzen, kemerlerle ikiye bölünmüş. Bunun sonunda aynı biçimde, fakat kemersiz kar deposu varmış; Sıvalı, mükemmel bir oda biçimindeymiş.
Bunların dışında kilise harabelerinin ortasında yine derin ve kavisli bağımsız şekilde bir sarnıç daha varmış.'' diyor Ğugas İnciciyan…
Kiliseyle ilgili en detaylı bilgi yine Ğugas İnciciyan’ın Ermenice yazdığı Aşkharakrutyun, Çorits Masants Aşkharhi (Dünya Coğrafyası) adlı kitabında bulunmaktadır.
HZ. İSA'NIN TALEBELERİNDEN TATEOS ADINA MI YAPILDI?
İlgili bölümün Türkçe çevrisinde Yalçın Asdvadzadzin: Meryem Ana Dağı veya Zülküf Peygamber Dağı tepesindeki manastırın bir parçası olan Kilise Asdvadzadzin [Aziz Meryem] adına Hz. İsa’nın talebelerinden Tateos adına kurulduğu söylenmektedir.
Ğugas İnciciyan; 14. yüzyılda Rahip Nağaş Mıgırdıç buranın virane oluşunu görerek burada rahip yetiştirilmeye başlandığını, Kilisenin daha sonra yıkıldığını ve daha sonra tekrar yapıldığını belirterek, ''Manastırın kapısının içinde bulunan yazıtta buranın bir kutsal mekân olduğunu belgeler. Kutsal ekmeğin eda ediliş yerinin bulunduğu bölümde de çok eskilerden kalma bir Hz. Meryem Ana Resmi vardır. Bu resim ziyaret konusudur. Hatta Arğınimaden köyünden Rum ziyaretçiler de ailece gelip adaklar adarlar.,
Manastırın temeli 1663’te, Yeğiazar Gatoğigos tarafından henüz katolikosul tahtına çıkmadan konulmuş, ancak kilise ise daha önceden varmış…
Dini önder Pağeşli [Bitlisli] Nurdinyan Aprahman zamanında (mezarı kilisenin kapısı önündedir) manastırın fırını, mutfağı ve kileri yandı. Daha sonra, onun öğrencisi rahip Garabed, Sultan Mustafa zamanında bunları yeniden yaptırdı.
Bu manastır Diyarbakır Patirikliğının devamıydı, daha sonra manastır Diyarbakır Patrikliğinden ayrıldı. Eskiden bu Manastır özellikle Yaz Aylarında Diyarbakır dini önderinin merkeziymiş'' diyor.
ERGANİ'DE 2 KİLİSE Mİ VARDI?
1612 yılında Ergani’ye gelen Ermeni Seyyah Tıbır Simeon da gezi notlarında; ''Şehrin en üst kesiminde, Yüce Meryem Ana adını taşıyan kargır ve kubbeli büyük bir kilise vardı. Dağın eteğinde bulunan zengin köyde de ayrıca diğer bir kilise varsa da, yukarıdaki kilisenin havari binası ve mucize yaratan pek kutsal bir tapınak olduğu rivayet ediliyordu''diyerek, Meryem Ana Kilise’si hakkında bilgi vermektedir.
KİLİSENİN ACI DURUMU
Bugün, bu kilise içler acısı bir durumdadır. Kilisenin bu durumunun çeşitli nedenleri vardır: Bu da, karşı dinin, gâvurun ibadethanesi olduğu için sahiplenmeme; ölü ve mezar soyucu define avcılarının tahribatı, tarih bilincinin yoksunluğu, ilgisizlik, hümanist değerlerin olmayışı; tamir ve onarım yapılmayışı; kar, yağmur, don ve rüzgârın karşı konulmaz yıpratıcılığı nedenleriyle bir taş yığını haline geldiği belirtilmektedir.
KİLİSE 360 ODALIYDI
Ergani Belediyesi’nin yayınlarında ve Ergani üzerine yazılan kitaplarda, yazılarda Meryem Ana Kilisesi’nin 360 odalı olduğu yazılmaktadır. Ancak bu bilgi doğrular nitelikte bir buluntu elde edilememiştir.
Kaynak; http://akunq.net/tr/?p=695 18.01.2016 Ergani Kültürel Mirasını Arıyor Projesi Turizm Potansiyeli Algı Araştırması Analiz Sonuçları.26 Resim. Gertrude Bell’in arşivinden..diyarbakirkulturturizm.org. https://diyarbakirkulturturizm.org ›İstanbul erganililer kültür ve dayanışma derneği. Fotoğraflar: Ergani İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü arşivinden
