Yılbaşı gecesi için programınız belli mi. Bazı rezervasyonları yapmak için geç kalmadınız mı? Klasik olacak ama şöyle yazalım mı? Yüz kişiye sorduk en popüler mekân yerlerini sizin için araştırdık. Bunlar magazin dergilerinin kullandığı klişe olmuş jargonlar. Bunları boş verin hayal âleminden Diyarbakır’ın sur içi semalarındaki gerçeklere! Dönelim.
Asgari ücret zammı beklentisi ile umutla bekleyen emekçi işçiler, maaşım hiç olmazsa asgari ücrete yakın olsun diye bekleyen benim yaş gurubumun Emeklilerinin yeni yılı havai fişeklerle karşılamayacağı kesin! Beklentileri başka bir bahara kalan bu toplum kesimine sabırlar diliyorum. Sevdikleri ile hiç olmazsa yılda bir kez İyi bir restoranda bademli, kuş üzümlü, kuzu ciğerli kaburga yemeğe iştahla bakıp saat 12:00 da geri sayım yapıp sevdiklerine sarılmayı hak etmiyorlar mı? Hadi bu hayal mümkün değil, ağızda komik ileri geri pırtlayan komik cadı şapkalarıyla yeni yıla girmek isteyenler olsa da, bu bir yeni yıl ise ben almayayım. Bari 2 kilo portakal, elma, karışık çerezden 200 gram alıp PTT (pijama terlik, tv) ritüeli yaşayayım hayali bile zor gözüküyor.
Görsel : Diyarbakır Sur içinde geçen yıl yapılan “sere Sale” Yılbaşı (Sersalk) Şenliklerinden neşeli bir an. Foto : Gazetemizden Aziz Fidancı.
Bana göre yeni yıl her yılı "bu geçirdiğim en kötü yıl" diye uğurlamak. Mümkünse bu yıl girmeyelim. Sana yeni yıl diyorlar ama yeni değilsin. Ayların ismi aynı, günlerin ismi aynı, hep elli iki haftasın, mevsimler aynı, umutsuzluk hep bizimle olacak. Yeni yılı abartmayalım, Petibör bisküvilerin raf ömrü de o kadar niye abartıyoruz ki. 365 gün olduğunu bulanda, hesaplayan da biziz, başlatan da bitiren de insanoğlu. Metropol kentlerde hediye almak zorunluluğu kapitalizmin dayattığıher defasında eskisini mumla aramama sebep olan yeni yıl zırvasıdır. Belki de gidilecek bir kafe, gece 00.00 olduğunda sarılacak bir dost olması, varsa umutları ve hayalleriyle bir gece olması artık biraz zor.
SerêSalê geleneksel Kürt toplumunda Güneş yılı esasına dayalı Rûmî takvime göre kutlanan yeni yıl. Kutlamalar her yıl 13 Ocak akşamı başlar ve 3 gün sürer. SerêSalê’nin kökenleri, Mezopotamya’daki eski medeniyetlere kadar uzanır. Sümerler, Akadlar, Asurlular ve Babiller, güneş yılı esaslı bir takvim kullandıkları için, yeni yıllarını da 13 Ocak’ta kutlarlardı. Kürtler de bu geleneği benimseyerek, SerêSalê’yi yılbaşı olarak kutlamaya devam ettiler .Aynı zamanda “Çile” nin de ortasına denk gelen zamandır. Kürtler de “Çile” 40 günlük kış mevsiminin en sert dönemini(zemheri) ifade eder.Kürtler, gerek kullandıkları dil gerekse inançsal açıdan oldukça heterojen bir kültürel dokuyu oluşturmaktadırlar. Yezdanilik’ten, Zerdüştlük'e, Ezidilik'ten, Alevilik'e ve İslamiyet dâhil diğer semavi dinlerden oldukça geniş bir inanç zenginliğine sahiptir.
Diyarbakir Kocaköy de 2002 “SerêSalê”Gelin ile Köse (Buk u Kose)Sersalk şenlikleri, İkincisi Siirt Garzanda gençlerin yılbaşı şenliği.
Çocukluğumdan kalan anıları özetlersek SerêSalê kutlamaları kendine has ritüelleri var, SerêSalê gecesi geleneksel yemeklerle birlikte özellikle hanımın memleketi Siverek’tetatlı ve şekerli “klor” adı verilen çörekler yapılır. Yaşlılar ziyaret edilir ve onlara hediyeler verilir. Aile ve dostlar bir araya gelir, eğlenceler düzenlenir.
Kız çocuklar erkek kıyafeti giyip, yüzlerine soba isi veya koyunyünü ile takma sakal ve bıyık yaparlar. Erkek çocuklar ise yazma takıp, kadın elbisesi giyerek kapı kapı dolaşır. İçlerinden bazıları def veya erbane çalar. Ev sahibinden kapıyı açana, ‘Sersalawepîroz be’ yani “yeni yılınız kutlu olsun” der ve bahşiş beklerler.
Nine ve Dede kılığına giren gençler ya da çocuklar bu yeni yıl gecesi evlerin kapısını çalıp şu geleneksel sözleri söyleyerek hediyelerini alırlar.
Sarêsalêbinêsalê
xızırmêvanêvêmalê’
daxwazaxêr û xweşiyê
evdaniya kal û pîrê...
Türkçesi:
Sene bitti, sene başı geldi
Hızır bu eve misafir geldi
Hayır ve güzellik ister
işte bu nine ve dede*
Çocuklar kapı kapı dolaşarak SerêSalê kutlamalarında öne çıkan bir diğer gelenek dilek ise "Serêsalêbinêmalê, Xwedêzarkî bide vêmalê" (yılsonu Allah bu eve bir çocuk nasip etsin.) dileğini söylerler. Gece boyunca topladıkları bahşişleri ve aldıkları hediyeleri çoğunlukla Küncilibastêq (susamlı pestil), kesme, çerez, cevizbademdaha sonra kendi aralarında paylaşırlar.
Dünyada miladi takvimi esas alarak 1 Ocak’ta kutlanan yılbaşı, Kürtler tarafından Hicri(Julien) takvimine göre 13 Ocak’ı 14 Ocak’a bağlayan gece olarak kutlanmaya devam ediliyor. Kürtlerin, yüzyıllardır kutladıkları bu kültürel ritüel, Mezopotamya’nın kadim halklarından Sümer ve Babillere kadar uzanıyor.
SerêSalê, kutlamalarında kadınlar erkek kılığına, erkeklerde kadın kılığına girer. Çocuklar da ya bir hayvan ya da KalikêSersalê (Yılbaşı Dedesi) kılığına girerek davul, zurna ve erbane eşliğinde evler ” Serêsalê, binêsalê pir qurbanxortêmalê” ya da “Serêsalê, bine salêxwedêkurekê bide wêmalê” sözleriyle dolaşılarak kapılar çalınır. Karşılayanlarda “Ser sala wepîroz be” diyerek ikramlarda bulunurlar.(bu ikramlar bazen tahıl bazen pestil, kuru üzüm, un, şeker v.b. olur)Bazı kaynaklarda dayanışma amaçlı bazı kaynaklarda da eğlence amaçlı bir şeyler toplandığı ifade edilir.
SerêSalê, etkinliği günümüzde her ne kadar modernitenin gölgesinde kalmış olsa da Diyarbekir, Mardin ve Siirt başta olmak üzere birçok bölge ilinde ve özellikle kırsalda halen kutlanmaktadır. Kültürel değerlerin korunması adına kurulan kültür- sanat merkezleri aracılığıyla bu ve benzer folklorik öğeler yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Hepinize “Ser sala wepîroz be” diyorum diğer bir deyişle Yeni yılınız kutlu olsun. Gençler tercih sizin. İsterseniz sevdiğinizi alın popüler kafelerden birine mesela “Star-et-beni- baks” götürün. Bahşişle birlikte bir asgari ücretlinin kıskanacağı bir hesap ödeyin. Star yani Yıldız oldunuz.pekimutlu oldunuz mu, bence hayır!Etnik kimlikleri ayakta tutan en önemli kriter; kültürel öğelerin şartlar ne olursa olsun yaşatılmasıdır.Gençlere alternatif bir yılbaşı önereyim. “SerêSalê” olmak istermisiniz? Kız arkadaşınıza Babanızın sekiz köşe kasketini, şalvarını, Oltu tespihini, gabardin yeleğini giydirin. Saçlarından bir tutam saç kesip sakal, bıyık yaptınız mı? Acemice bir makyajla erkeğe benzedi mi. Şimdi sıra geldi. Size! Ninenizin eskimiş basma entarisi. Annenizin örtmeye kıyamadığı bin bir çeşit boncukla bezenmiş yazma veya beyaz dölbentini takınız. Köyden getirdiğiniz halı deseni heybenizi unutmayınız. İçini topladığınız ganimetleri koyacaksınız.
Medeni cesaretiniz varsa küçeye (sokağa) çıkmaya hazırsınız. Diyarbakır Sur içinin tarihi atmosferinde SerêSalê kutlamasına başlayabilirsiniz. Yüzyıllardır geleneksel dokuları yaşatma ve topluluk bağlarını güçlendirmenin vakti geldi. Coşkulu kutlamalarda renkli kıyafetler, geleneksel müzikler ve gülümseyen yüzlerle dolu sokaklarda kendi halkına farklı olmanın değerini yaşatabilirsiniz.
Birçok toplum bilimci sosyoloğun araştırmasında geçen bir ağaç örneğini verirler. Nasıl ki bir ağacın büyümesi, derinlere kök salması hem de dallanması meyve vermesi iki ayrı yönde devam eder, insanoğlu kendini yenilerken aslını ve geleneklerini unutmadan çağın modern şartlarına da uyum göstermesi gerekir. Bu ancak gelenekleri koruyarakkültürel değerlerinizi yok olmaktan kurtarabilirsiniz. Tıpkı bir ağaç gibi en ufak bir rüzgârda dağılmak için sizi ayakta tutan köklerimizin sağlam olması kuvvetliliğimizi sağlar. Gençler karar verin “Star-et beni- baks” da oturup popüler “cool” gençlik mi olacaksınız, SerêSalê kutlamasına katılıp bir günlüğünü de olsa özünüze mi döneceksiniz. Unutmayın “SerêSalê” lerAlipaşa da Cemil paşa konağının arka tarafında evimizin kapının arhasında elimdeKuncilibastêq (susamlı pestil), kesme, çerez, ceviz badem ilebekliyem. Kısmetiniz neyse gözünüzü öper, heybenizin içini boş bırakmam.
